Trẻ tự kỉ: Tiêu chuẩn nào để đánh giá đúng nhất?

Tự kỉ (hay rối loạn phổ tự kỉ - ASD) là một nhóm những rối loạn phát triển của não bộ, được đặc trưng bởi sự tương tác và giao tiếp xã hội kém, hành vi rập khuôn cùng sự phát triển trí tuệ không đều.

Việc đánh giá trẻ tự kỉ hay không cần được thực hiện bởi các bác sĩ, chuyên gia trong lĩnh vực. Quá trình chẩn đoán phải thông qua nhiều công cụ đánh giá cùng các tiêu chuẩn khoa học đã được chứng minh. Trong đó, DSM-5 được xem là công cụ chẩn đoán hội chứng tự kỉ chuẩn khoa học và được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới.

Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, DSM) là công cụ phân loại và chẩn đoán do Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (APA) xuất bản. Đến năm 2013, cẩm nang này cập nhật lên phiên bản thứ 5 (DSM-5).

DSM-5 đã xóa tên các dạng: Rối loạn tự kỉ (Autistic Disorder), rối loạn Asperger (Asperger’s Disorder), rối loạn phát triển bao quát – không phân định rõ (Pervasive Developmental Disorder – Not Otherwise Specified or PDD-NOS). Tuy nhiên, những chẩn đoán này không bị xóa sổ hoàn toàn mà được tổng hợp lại với cái tên mới là Tự kỉ tổng hợp (Autism Spectrum Disorder or ASD), với 3 bậc thang hỗ trợ dựa vào mức độ nặng, nhẹ khác nhau.

Theo DSM-5, chẩn đoán trẻ tự kỉ tổng hợp phải thỏa mãn những điều kiện được quy định trong 4 nhóm: A, B, C, D.

• Nhóm A: Khiếm khuyết về giao tiếp xã hội. Trẻ ASD phải hội đủ tất cả 3 tiêu chuẩn dưới đây:

(1). Trẻ biểu hiện sự vô cảm, không biết rung động, chia sẻ tình cảm, sở thích của mình với người khác, không thể bắt chuyện, nhập chuyện và cách đối đáp trong giao tiếp xã hội rất khác thường.

(2). Trẻ có những khiếm khuyết về sự bày tỏ cử chỉ, hành vi, dùng lời và không dùng lời, qua sự giao tiếp bằng mắt, không thể hiểu và diễn đạt bằng điệu bộ hoặc bày tỏ cảm xúc trên nét mặt.

(3). Trẻ gặp nhiều khó khăn trong vấn đề kết bạn và duy trì tình bạn, ngoại trừ cha mẹ và những người chăm sóc khác, không thể thay đổi hành vi theo sự đòi hỏi của mọi người trong những nơi chốn khác nhau, thiếu khả năng chơi giả vờ và không có hứng thú sinh hoạt chung theo nhóm.

• Nhóm B: Những giới hạn, lặp lại, rập khuôn về hành vi, sở thích và hoạt động. Trẻ ASD phải hội đủ tối thiểu 2 trong 4 tiêu chuẩn dưới đây:

(1). Trẻ nói lặp lại, hoạt động tay chân hay sử dụng đồ vật theo lối rập khuôn.

(2). Trẻ khăng khăng muốn giữ nguyên nề nếp, thói quen, thường chống lại sự đổi thay trong môi trường sinh hoạt hằng ngày.

(3). Trẻ bị cuốn hút vào những sở thích “độc nhất vô nhị”, chẳng hạn thích sưu tầm những chủ đề về thời tiết, lịch trình xe buýt, tạp chí,..

(4). Phản ứng mạnh hay thiếu phản ứng đối với những tác động thuộc về giác quan. Ví dụ, trẻ không cảm nhận được nhiệt độ lạnh hay nóng, không có cảm giác đau đớn khi ngã té, trầy trụa đến chảy máu, nhạy cảm đối với âm thanh, vải sợi, ngửi và sờ chạm vật thể nào đó quá mức bình thường hoặc có những hành vi tự kích như quay vòng đồ chơi, mê mẩn nhìn đèn điện, quạt xoay trên trần nhà.

• Nhóm C: Những khiếm khuyết hay những triệu chứng trên phải biểu hiện lúc trẻ còn nhỏ tuổi nhưng có thể chưa lộ rõ cho đến khi sự đòi hỏi của xã hội vượt xa so với khả năng hạn chế của trẻ.
• Nhóm D: Những triệu chứng nêu trên có ảnh hưởng đối nghịch và hạn chế khả năng sinh hoạt hằng ngày của trẻ.
• Nhóm E: Những triệu chứng nêu trên không thể giải thích được bởi khuyết tật trí tuệ hay sự chậm phát triển bao quát của trẻ. Tự kỷ tổng hợp thường đi đôi với khuyết tật trí tuệ. Trong trường hợp có sự chẩn đoán này (comorbid conditions), khả năng giao tiếp xã hội của trẻ phải ở dưới mức trung bình so với những trẻ có sự phát triển ngôn ngữ bình thường và đúng theo độ tuổi.

Theo khảo sát, có khoảng 70% trẻ tự kỉ thường kèm theo khuyết tật trí tuệ hoặc một số khó khăn khác như khiếm khuyết về ngôn ngữ, tăng động giảm chú ý, rối loạn lưỡng cực,.. Bởi vậy, để hỗ trợ trẻ hòa nhập, cần phải áp dụng các phương pháp phù hợp cùng mức độ chăm sóc nhất định.

Các bậc thang hỗ trợ cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ được chia thành 3 bậc: 1, 2 và 3. Cụ thể như sau:

• Bậc 3 (Level 3): Đòi hỏi sự hỗ trợ tối đa

Trẻ ASD có những khiếm khuyết nghiêm trọng về kỹ năng giao tiếp xã hội bằng lời và không bằng lời, không có khả năng đối đáp nhằm tạo nên sự thân mật trong quan hệ xã hội, dễ bị cuốn hút bởi những chủ đề hay hoạt động nào đó, chỉ muốn thỏa mãn nhu cầu cá biệt và không quan tâm đến cảm xúc của người đối thoại, thường có những hành vi lặp lại, cử chỉ vụng về, thích duy trì nề nếp, thói quen, luôn chống đối những đổi thay trong đời sống.

• Bậc 2 (Level 2): Đòi hỏi sự hỗ trợ tích cực

Trẻ ASD biểu hiện rõ những khiếm khuyết về giao tiếp xã hội bằng lời và không bằng lời, cho dù đang được cung cấp những dịch vụ trị liệu. Trẻ nhập chuyện hay đáp ứng bất thường, tỏ ra không hứng thú đối với sự quan tâm, thân mật của những người chung quanh. Ngoài ra, những giới hạn, lặp đi lặp lại, rập khuôn về hành vi, sở thích và hoạt động của trẻ rất dễ nhận biết bởi người thường. Trẻ dễ điên tiết khi mọi điều quen thuộc bị xáo trộn và rất khó cho người chăm sóc điều chỉnh hay hướng dẫn để trở lại công việc mong muốn một khi trẻ bị lôi cuốn bởi vật thể, sở thích, hay chủ đề nào đó.

• Bậc 1: Đòi hỏi sự hỗ trợ cần thiết

Nếu không có dịch vụ trợ giúp thì khiếm khuyết về giao tiếp xã hội của trẻ ASD sẽ biểu lộ rõ nét theo thời gian. Trẻ thường gặp nhiều khó khăn khi bắt chuyện hay đối đáp trong giao tiếp; mức độ quan tâm, gần gũi với mọi người ngày càng giảm thiểu; sự rập khuôn về hành vi, sở thích, hoạt động có ảnh hưởng nghiêm trọng và đối nghịch về mọi mặt trong đời sống của trẻ.

Như vậy, để chẩn đoán trẻ tự kỉ nên áp dụng theo DSM-5 và được kiểm tra tại các bệnh viện, trung tâm uy tín. Điều này giúp hỗ trợ, xác định đúng trường hợp và mức độ của trẻ để phụ huynh có thể lựa chọn những phương pháp can thiệp phù hợp, đạt hiệu quả cao.