Vụ gần 600 loại sữa giả 'công khai' lưu hành suốt 4 năm: Bịt 'lỗ hổng' bằng tăng hậu kiểm?

'Lỗ hổng' quản lý tạo điều kiện cho sữa giả lộng hành

Bộ Công an vừa triệt phá một đường dây sản xuất và phân phối 573 loại sữa giả, chủ yếu là các sản phẩm dinh dưỡng dành cho trẻ em, phụ nữ mang thai, người già và người bệnh. Công ty Cổ phần Dược dinh dưỡng Hacofood Group và Công ty Cổ phần Dược quốc tế Rance Pharma, hai doanh nghiệp đứng sau vụ việc, đưa hàng trăm loại sữa không đạt chuẩn ra thị trường, thu lợi bất chính gần 500 tỷ đồng trong suốt 4 năm. 

Đáng nói, cả hai công ty này đều được cấp phép hoạt động một cách hợp pháp nhưng cơ quan chức năng không phát hiện sớm các hoạt động sản xuất hàng giả. Điều này cho thấy quy quản lý và giám sát doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm chưc năng và dinh dưỡng còn nhiều "lỗ hổng".

Thông tin về vụ việc, bà Trần Việt Nga - Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết, việc quản lý an toàn thực phẩm được định tại Luật An toàn thực phẩm. Trong đó, Điều 62,63,64 và 65 quy định trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm thuộc về các bộ: Y tế, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Công Thương và uỷ ban nhân dân các cấp; Trách nhiệm "Chủ trì việc phòng chống thực phẩm giả, gian lận thương mại trong lưu thông, kinh doanh thực phẩm" được quy định tại khoản 5 Điều 64 Luật An toàn thực phẩm.

Theo Nghị định 15/2018 (Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật ATTP), đa số các thực phẩm đều được đơn vị sản xuất tự công bố và có 4 nhóm cần kiểm soát chặt hơn phải đăng ký bản công bố sản phẩm với cơ quan nhà nước có thẩm quyền trước khi đưa ra lưu thông trên thị trường, gồm: Thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng dùng cho chế độ ăn đặc biệt, thực phẩm tăng cường vi chất dinh dưỡng và sản phẩm đã được công bố là mới về công dụng, thành phần hoặc chưa được cấp phép lưu hành tại Việt Nam.

Đối chiếu quy định, UBND cấp tỉnh là đơn vị có trách nhiệm tổ chức tiếp nhận và quản lý hồ sơ, cấp giấy tiếp nhận bản công bố sản phẩm, giấy xác nhận nội dung quảng cáo đối với các sản phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt, sản phẩm dinh dưỡng dùng cho trẻ đến 36 tháng tuổi.

Đối với sữa chế biến thường, hiện UBND cấp tỉnh giao cho sở Công Thương quản lý; còn sữa bổ sung giao cho sở Y tế. Với việc đã phân cấp về cho địa phương, Cục ATTP hiện chỉ tiếp nhận công bố sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Do đó, nếu xảy ra vi phạm, các địa phương phải chịu trách nhiệm và xử lý.

Về trách nhiệm giám sát, ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cho hay, Bộ Công Thương có trách nhiệm quản lý đối với nhóm sản phẩm sữa chế biến thông thường, không bao gồm các sản phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng, thực phẩm chức năng, hay dược phẩm có thành phần dinh dưỡng đặc biệt, các sản phẩm này hiện nay do Bộ Y tế quản lý.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng không có thẩm quyền cấp phép hoặc quản lý trực tiếp các sản phẩm của hai công ty này. Việc thành lập và đăng ký hoạt động của doanh nghiệp do Sở Kế hoạch và Đầu tư các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thực hiện theo quy định của Luật Doanh nghiệp. Bộ Công Thương chỉ kiểm tra khi phát hiện dấu hiệu vi phạm, thay vì thực hiện thanh tra định kỳ hoặc hậu kiểm đối với các doanh nghiệp sản xuất thực phẩm dinh dưỡng.

Việc các cơ quan quản lý lý giải trách nhiệm trong vụ sữa giả này cho thấy sự phối hợp lỏng lẻo và những bất cập trong cơ chế hậu kiểm hiện tại. 

Tăng cường hậu kiểm để bảo về người tiêu dùng

Dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP mới được công bố có nhiều thay đổi, trong đó, bổ sung nhiều quy định trong khâu tiền kiểm.

Dù vậy, góp ý về dự thảo này, nhiều cơ quan, tổ chức và đơn vị đã lên tiếng kêu gọi giảm thiểu thủ tục hành chính trong khâu tiền kiểm, đặc biệt đối với thủ tục công bố sản phẩm của doanh nghiệp nhưng đẩy mạnh khâu hậu kiểm trong quản lý an toàn thực phẩm.

Theo ông Nguyễn Văn Chinh, Giám đốc Kim Sơn Farm, đại diện Hiệp hội Thực phẩm Minh Bạch (AFT), quản lý trên cơ sở các hệ thống tiêu chuẩn phổ quát mà doanh nghiệp phải áp dụng song song với hậu kiểm và quản lý rủi ro như nhiều nước đang áp dụng là cách tốt nhất, ít rủi ro nhất, vừa giảm thủ tục cho doanh nghiệp, vừa giảm gánh nặng cho cơ quan quản lý.

"Luật An toàn thực phẩm là điều kiện cần, quản lý theo đăng ký cơ sở hoặc giấy phép sản xuất nếu có; Còn điều kiện đủ là hậu kiểm, trong đó có kiểm tra truy xuất nguồn gốc, nhật ký sản xuất/canh tác là rất quan trọng để phát hiện vấn đề nếu có. Khi thông tin minh bạch, cơ quan quản lý, người tiêu dùng cùng giám sát chính là động lực khiến doanh nghiệp phải tuân thủ. Đó là tác dụng của hậu kiểm", đại diện AFT nhấn mạnh. 

Theo đó, các Bộ: Y tế, Nông nghiệp và Môi trường, Công Thương ban hành các văn bản quy phạm pháp luật tương ứng cụ thể hoá các điều khoản của Nghị định phù hợp theo lĩnh vực quản lý, nhưng phương thức quản lý cần thống nhất trong tất cả các ngành, lĩnh vực. Các Cục thuộc Bộ kiểm tra, giám sát đối với các tổ chức chứng nhận độc lập, các phòng kiểm nghiệm và việc thực hiện chức trách tại các Chi cục trên hệ thống số quản lý an toàn thực phẩm.

Đồng thời, các cơ quan cần thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp xử lý vi phạm một cách nhanh chóng và hiệu quả, tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm; Cần tăng cường tần suất và phạm vi thanh tra, kiểm tra, không chỉ tập trung vào các doanh nghiệp lớn, các cơ quan quản lý cần mở rộng phạm vi kiểm tra đến các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, các kênh phân phối, đại lý, cửa hàng bán lẻ để kịp thời phát hiện và ngăn chặn các hành vi gian lận.

Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật về an toàn thực phẩm cần tiếp tục được rà soát, sửa đổi và bổ sung để phù hợp với tình hình thực tế, đảm bảo tính răn đe và khả thi trong việc xử lý các hành vi vi phạm; Cần có những chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm, bao gồm cả việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với những hành vi gây hậu quả nghiêm trọng.