Năm học 2023 - 2024 và những thách thức lớn với ngành giáo dục

Thiếu giáo viên trầm trọng

Thống kê của Bộ GD&ĐT cho thấy, hiện ngành giáo dục có 1.234.124 giáo viên mầm non và phổ thông. Cả nước còn thiếu 118.253 giáo viên, trong đó thiếu gần 52.000 giáo viên mầm non. 

Năm học 2022 - 2023, làn sóng giáo viên nghỉ việc ở các trường công lập chiều hướng tiếp diễn. Trong 19.300 giáo viên nghỉ có tới 9.295 giáo viên nghỉ việc, còn lại 10.094 thầy cô nghỉ hưu theo chế độ. Số giáo viên bỏ ra khỏi ngành chủ yếu tập trung ở các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội phát triển như: Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương... Hầu hết lý do các giáo viên nghỉ việc để chuyển sang làm việc ở các trường tư thục hoặc chuyển sang làm việc ở các lĩnh vực khác có thu nhập cao hơn. 

Không chỉ thiếu giáo viên, cơ cấu đội ngũ nhà giáo đang mất cân đối giữa các môn học trong cùng một cấp học, giữa các vùng miền có điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau. Tình trạng thừa, thiếu giáo viên còn diễn ra phổ biến tại nhiều địa phương, nhất là giáo viên dạy các môn học mới (các môn tiếng Anh, Tin học, Âm nhạc, Mỹ thuật). Chỉ tiêu phân bổ giáo viên cho các địa phương đa số thấp hơn so với nhu cầu thực tế…

Về những khó khăn liên quan tới đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết đang gấp rút các công việc để điều chỉnh Nghị định 116 trong việc đào tạo lực lượng giáo viên, nguồn tuyển cho tương lai. Đồng thời sửa đổi trong thông tư 16 về định mức giáo viên/lớp. Bộ GD&ĐT sẽ tiếp tục kiến nghị và làm việc với các bộ, ngành về việc tăng phụ cấp ưu đãi, tìm mọi cách tăng thu nhập cho giáo viên, tìm mọi cách để tăng cường cơ sở vật chất, cải thiện điều kiện làm việc của giáo viên...

Chương trình phổ thông mới rối ren

Năm học 2023 - 2024 là năm thứ 4 triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, bắt đầu ở các lớp 4, 8, 11. Tuy nhiên việc thực hiện các môn tích hợp, tổ hợp môn gây tranh cãi liên tục trong các năm qua. Theo chương trình mới, học sinh THCS không còn học các môn Sinh học, Vật lý, Hóa học, Lịch sử, Địa lý mà học 2 môn Khoa học Tự nhiên, Lịch sử và Địa lý. Hai môn này được gọi là môn tích hợp, liên môn. Hầu hết các giáo viên và nhà trường đều than khó việc tích hợp các môn Khoa học tự nhiên và Khoa học xã hội trong khi họ được đào tạo để dạy từng môn.

Bộ trưởng GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn từng thừa nhận việc dạy các môn tích hợp, liên môn là một trong những khó khăn nhất khi triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới. Thực tế có giáo viên đủ năng lực dạy được các hợp phần trong môn tích hợp nhưng phần nhiều vẫn dạy theo hợp phần riêng, sách giáo khoa cũng theo phần riêng biệt. Ở những vùng khó khăn, dẫu đã được tập huấn, dạy những môn học này vẫn là thách thức lớn với giáo viên. Thời gian tới, Bộ GD&ĐT sẽ tham khảo thêm ý kiến của các chuyên gia để cân nhắc kỹ lưỡng. Những điều chỉnh nếu có sẽ được xem xét để không ảnh hưởng đến những chuẩn bị trong thời gian qua, không gây xáo trộn, tạo thuận lợi và phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

Biên soạn bộ sách giáo khoa riêng

Tháng 8/2023, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu Bộ GD&ĐT khẩn trương đưa ra giải pháp khắc phục những hạn chế, bất cập được Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ ra trong triển khai chương trình phổ thông, sách giáo khoa mới, trong đó có việc chuẩn bị nội dung một bộ sách giáo khoa của Nhà nước. Việc Bộ GD&ĐT nên biên soạn 1 bộ sách giáo khoa riêng hay không hiện vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau.

Theo Bộ trưởng GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn: "Chương trình là duy nhất, thống nhất; học liệu là đa dạng và linh hoạt. Vậy có cần một bộ sách giáo khoa, tức một bộ học liệu của nhà nước hay không?". Cũng theo Bộ trưởng, việc này khác với nội dung nghị quyết 122 năm 2020. Bộ chỉ tổ chức biên soạn sách khi không có tổ chức và cá nhân nào biên soạn. Thực tế, tất cả môn học đều có sách của các tập thể, cá nhân biên soạn. Việc Bộ biên soạn một bộ sách nữa không chỉ ảnh hưởng lớn tới chủ trương xã hội hóa mà còn có thể tác động tới tinh thần đổi mới mà toàn ngành đang hướng tới.

Phương án thi tốt nghiệp mới

Quốc hội yêu cầu Chính phủ, Bộ GD&ĐT phải sớm hoàn thiện phương án tổ chức thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025 trở đi, áp dụng cho lứa học sinh lớp 12 đầu tiên tốt nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Dự kiến ban hành đầu năm học 2023 - 2024.

Dự thảo phương án thi tốt nghiệp THPT 2025 theo chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ thi 4 môn bắt buộc là Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ và Lịch sử. Với hệ giáo dục thường xuyên, số môn thi bắt buộc là 3, không có Ngoại ngữ. Ngoài ra, học sinh phải chọn thêm hai môn khác trong 7 môn là Vật lý, Hóa học, Sinh học, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật, Tin học, Công nghệ.

So với hiện tại, tổng số môn thi không đổi, nhưng thay vì chọn bài thi tổ hợp Khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học) hoặc Khoa học xã hội (Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân), thí sinh chọn 2 môn theo nhóm môn đã đăng ký học ở trường. Ngữ văn vẫn là môn duy nhất thi tự luận trên giấy, còn lại trắc nghiệm.

Ngoài ra, Bộ dự kiến giai đoạn 2025 - 2030 thí điểm thi trên máy tính với các môn trắc nghiệm ở một số địa phương. Sau năm 2030, tất cả 63 tỉnh, thành đủ khả năng tổ chức thi trắc nghiệm trên máy tính.

Hầu hết học sinh, giáo viên đều mong Bộ sớm ban hành phương án thi tốt nghiệp mới vì đây là một trong những nguyên nhân gây khó khăn cho học sinh trong việc định hướng chọn tổ hợp môn học đối với lớp 10; giáo viên lúng túng điều chỉnh cách dạy học, phương thức thi, kiểm tra đánh giá.

Tăng học phí đại học

Cuối tháng 7/2023, Chính phủ yêu cầu Bộ GD&ĐT khẩn trương hoàn thiện sửa đổi nghị định 81 theo hướng không tăng học phí năm học 2023 - 2024. Năm học mới đã bắt đầu nhưng Bộ GD&ĐT vẫn chưa ban hành chính sách học phí mới theo yêu cầu của Chính phủ khiến các trường đại học loay hoay trong việc xác định học phí. Năm học 2023 - 2024 là năm thứ 3 liên tiếp không tăng học phí, điều này khiến các trường gặp khó khăn trong vận hành. Mức thu học phí không tăng, nhưng lương giảng viên, nhân viên lại tăng từ sau 1/7/2023 khiến ngân sách các trường đại học ngày càng eo hẹp.

Hầu hết các trường thực hiện cắt giảm tối đa các hoạt động, sự kiện hội nghị, hội thảo, chào mừng không cần thiết, giảm chi tiêu để duy trì hoạt động giảng dạy, nghiên cứu… trong đó duy trì lương ổn định cho giảng viên là bài toán quan trọng nhất.