Tết xanh hiện đại dưới góc nhìn của Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Lân Dũng
Với chủ đề Tết xanh, Tạp chí Tiếp thị & Gia đình đã có cuộc trò chuyện với Giáo sư, Tiến sĩ Sinh học Nguyễn Lân Dũng để cùng khám phá ý nghĩa sâu sắc của Tết cổ truyền trong thời đại mới, qua đó tìm hiểu cách thức để giữ gìn phong tục truyền thống mà vẫn bảo vệ thiên nhiên và giảm thiểu tác động đến môi trường.
Tết truyền thống và xu hướng sống xanh hiện đại
Xin chào Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Lân Dũng, theo ông đánh giá, phong tục Tết của người Việt Nam có ý nghĩa như thế nào trong bối cảnh hiện đại?
Phong tục Tết của người Việt Nam là một nét văn hóa truyền thống vô cùng đẹp và ý nghĩa. Trong mọi thời kỳ, Tết đều mang giá trị sâu sắc, đặc biệt là trong bối cảnh hiện đại.

Ý nghĩa của Tết hiện nay nằm ở chỗ mọi người có cơ hội đón Tết trong không khí vui tươi, đoàn kết. Người xa quê có thể trở về thăm gia đình, cùng nhau chia sẻ niềm vui đầu năm mới. Qua nhiều năm, phong tục này đã được duy trì và làm phong phú thêm đời sống tinh thần của mọi người.
Ngay cả trong thời chiến, người Việt vẫn giữ gìn Tết, dù điều kiện vật chất và tinh thần khi đó còn khó khăn. Ngày nay, trong thời bình, khi đất nước đã phát triển hơn, người dân có thể tận hưởng một cái Tết đầy đủ, đầm ấm và hạnh phúc bên gia đình. Điều này làm cho Tết không chỉ là dịp đoàn tụ mà còn là biểu tượng của niềm tin và hy vọng vào tương lai.
Giáo sư nghĩ thế nào về xu hướng “sống xanh” đang phát triển mạnh mẽ trong đời sống hiện nay?
Theo tôi, “sống xanh” là cách sống hòa hợp với thiên nhiên và bảo vệ môi trường, điều này rất cần thiết trong thời đại ngày nay.
Trước đây, phong tục hái lộc đầu xuân, đôi khi là bẻ cành cây ở đền chùa để cầu may được nhiều người thực hiện. Tuy nhiên, với sự suy giảm của tài nguyên thiên nhiên hiện nay, hành động này cần phải thay đổi.
Thay vì bẻ cành, chúng ta có thể chọn mua chậu cây nhỏ hoặc cành lộc tượng trưng. Việc chặt phá cây cối là điều cần phải dừng lại để bảo vệ môi trường.
Việc “sống xanh” là cần thiết và điều xuất phát đầu tiên chính là có ý thức trong việc tiêu thụ và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Lựa chọn sản phẩm tự nhiên hay từ nguyên liệu tái chế, tiêu dùng có trách nhiệm trong dịp Tết… là những hành động thiết thực mà chúng ta nên áp dụng.

Theo giáo sư, “sống xanh” sẽ có ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống tương lai?
Lối sống xanh là cách sống lành mạnh, phù hợp với xu thế chung của thế giới. Cuộc sống chỉ thực sự hạnh phúc khi con người biết sống hòa hợp với thiên nhiên và biết bảo vệ tài nguyên môi trường.
Nếu không bảo vệ môi trường, con người sẽ phải trả giá. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn tác động đến kinh tế, xã hội, và cả tương lai của con cháu mai sau.
Cũng cần nhấn mạnh rằng, sống xanh không phải là xu thế nhất thời, nó là điều tất yếu cần phải thực hiện trên toàn thế giới, không riêng gì Việt Nam.
Xu hướng “Tết xanh” có ý nghĩa ra sao đối với giới trẻ hiện nay, thưa giáo sư?
"Tết xanh” là cách để giữ gìn các giá trị truyền thống, đồng thời hướng đến một kỳ lễ lành mạnh, bảo vệ môi trường. Giới trẻ ngày nay rất quan tâm đến bảo vệ môi trường và họ chính là những người tiên phong trong xu hướng này.
Người trẻ hiện đại không còn quá “mặn mà” với những bữa tiệc linh đình, mâm cao cỗ đầy. Thay vào đó, họ chọn “vừa đủ”. Thực phẩm chỉ mua đủ dùng, mâm cỗ Tết giản dị, ít món hơn. Đặc biệt, nhiều người cũng ưu tiên chế độ dinh dưỡng “healthy”, chọn mâm cỗ chay thay vì ăn thịt, hải sản.
Bên cạnh đó, người trẻ cũng đang tích cực tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường như giảm thiểu rác thải nhựa, trồng cây, sử dụng vật liệu tái chế. Điều này không chỉ góp phần tạo nên cảnh quan đẹp mắt mà còn hạn chế những tác động tiêu cực đối với không gian sống.
Với cá nhân tôi, "Tết xanh" còn giúp chúng ta tiết kiệm để sống bền vững. Việc hưởng ứng nó không chỉ đơn thuần là thay đổi thói quen trong ngày lễ mà còn là thay đổi cả hành vi hàng ngày để bảo vệ hành tinh của chúng ta.

Giải pháp bảo vệ môi trường trong Tết truyền thống
Thưa giáo sư, những phong tục Tết đã thay đổi như thế nào để phù hợp với xu hướng “sống xanh” hiện đại?
Phong tục truyền thống dân tộc cần được giữ gìn và phát huy, song một số điều nếu có thể cũng nên thay đổi để thích ứng với hoàn cảnh mới.
Ví như thay vì chặt cành, đào gốc cây tự nhiên thì chúng ta có thể mua những chậu cây trồng sẵn để trang trí nhà cửa. Một cành đào nhỏ hay một cây quất trong chậu vừa đẹp, vừa ý nghĩa, lại thân thiện với môi trường.
Thực phẩm ngày Tết cũng được lựa chọn kỹ lưỡng, chọn chất thay vì lượng. Ăn uống vừa phải, hạn chế đồ dầu mỡ để bảo vệ sức khỏe, tránh lãng phí.
Bên cạnh đó, việc sử dụng đồ trang trí thân thiện với môi trường cũng đang trở thành xu hướng. Thay vì mua quá nhiều đồ trang trí mới mỗi năm, chúng ta có thể tái sử dụng hoặc tự làm những món đồ thủ công. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm mà còn góp phần bảo vệ môi trường.
Việc thay đổi thói quen như vậy thể hiện tinh thần sống xanh, phù hợp với xu hướng bảo vệ thiên nhiên hiện nay.
Với quan điểm của giáo sư, làm sao để vừa giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống vừa có thể bảo vệ môi trường?
Các phong tục ngày Tết, nếu hiểu và thực hiện đúng, không hề mâu thuẫn với việc bảo vệ môi trường. Những tập quán tốt cần được duy trì, còn những gì không phù hợp thì nên loại bỏ.
Trong văn hóa truyền thống, chúng ta đã có nhiều giải pháp tiết kiệm, tránh lãng phí. Điều này ở thời điểm hiện tại cũng nhận được sự đồng thuận rộng rãi của nhiều người.
Cân nhắc mua sắm ngày Tết tiết kiệm, chỉ mua những gì thật sự cần thiết ấy là bảo vệ môi trường. Ăn uống, tiệc tùng lành mạnh, tránh xả rác bừa bãi, ấy cũng là bảo vệ môi trường. Làm như vậy vừa giữ được ý nghĩa của ngày Tết, vừa tiết kiệm tài nguyên, góp phần xây dựng lối sống bền vững.

Giáo sư có đề xuất nào để giảm thiểu lượng rác thải ra môi trường ngày Tết, đặc biệt là nhựa và túi nilon?
Vấn đề không chỉ nằm ở việc giảm thiểu rác thải, mà còn ở cách xử lý. Tôi khuyến khích mỗi gia đình có kế hoạch lưu trữ rác hợp lý, tránh vứt rác ồ ạt ra đường phố, đặc biệt vào các ngày lễ. Điều này giúp các công ty vệ sinh môi trường có đủ thời gian và nguồn lực để xử lý.
Đối với giải pháp thay thế rác thải nhựa và nilon, nhiều quốc gia đã áp dụng các giải pháp thay thế rất hiệu quả. Ví dụ, khuyến khích sử dụng túi vải hoặc túi giấy thay vì túi nilon. Túi vải có thể tái sử dụng nhiều lần và thân thiện với môi trường hơn.
Bên cạnh đó, việc sử dụng làn, giỏ tre đi chợ hay dùng lá cây để gói đồ cũng là một phương pháp rất hữu ích. Hay như chọn thực phẩm tươi sạch, hạn chế đồ chế biến sẵn và thực phẩm đóng gói cũng giúp giảm thiểu lượng rác thải nhựa đáng kể.
Với tôi, “sống xanh” sẽ giúp con người có lối sinh hoạt lành mạnh, thư thái, đồng thời không làm mất đi ý nghĩa thực sự của ngày Tết - đó là sự đoàn viên, đầm ấm và sẻ chia.
Xin cảm ơn những chia sẻ của Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Lân Dũng. Chúc Giáo sư thật nhiều sức khỏe và niềm vui!