Mất việc, giảm thu nhập, gia đình nên chi tiêu thế nào để vẫn đủ đầy?

Trao đổi với Tiếp thị & Gia đình, chuyên gia tài chính Hà Võ Bích Vân – Hub Đồng Hành (thuộc FIDT) chia sẻ góc nhìn thực tế và những nguyên tắc giúp các gia đình vượt qua giai đoạn “chật vật” tài chính một cách vững vàng và tích cực.

- Gần đây, nhiều người chia sẻ rằng họ gặp khó khăn vì giảm thu nhập hoặc mất việc. Theo bà, đâu là sai lầm tài chính thường thấy trong giai đoạn này?

Bà Hà Võ Bích Vân: Sai lầm phổ biến nhất là vẫn cố duy trì lối sống cũ như chưa có gì thay đổi. Khi thu nhập giảm mà chi tiêu không điều chỉnh, áp lực nợ hoặc thiếu hụt sẽ nhanh chóng xuất hiện.

Sai lầm thứ hai là phản ứng cảm tính, cắt bừa các khoản chi mà không có kế hoạch. Cách làm này dễ khiến cuộc sống trở nên ngột ngạt, và sau một thời gian ngắn, người ta lại “bật lại” chi tiêu mạnh hơn trước.

- Khi nguồn thu giảm, việc đầu tiên các gia đình nên làm để ổn định lại tài chính là gì?

Điều đầu tiên không phải là cắt giảm, mà là nhìn rõ bức tranh dòng tiền của gia đình. Hãy ngồi lại và viết ra cụ thể: tổng nguồn thu còn bao nhiêu, các chi tiêu cố định là gì, phần linh hoạt chiếm bao nhiêu phần trăm.

Khi đã có bức tranh rõ ràng, ta mới bắt đầu điều chỉnh có chủ đích - ưu tiên duy trì nhu cầu cơ bản, tạm hoãn những khoản “đẹp nhưng chưa cần”.

- Có nguyên tắc hoặc công thức nào giúp điều chỉnh chi tiêu mà vẫn đảm bảo nhu cầu cơ bản, thưa bà?

Một cách đơn giản là áp dụng nguyên tắc 50 - 30 - 20, rồi linh hoạt điều chỉnh. Khi thu nhập giảm, hãy chuyển tạm sang ̃70 - 20 - 10, trong đó:

• 70% cho nhu cầu thiết yếu (ăn, ở, đi lại, học hành)
• 20% cho tiết kiệm- dù ít nhưng cần duy trì để giữ kỷ luật tài chính
• 10% cho chi tiêu linh hoạt (giải trí, mua sắm, hiếu hỷ)

Quan trọng không phải là cắt hết niềm vui sống, mà là học cách sống vừa phải và có chọn lọc.

- Với những khoản cố định như tiền thuê nhà, học phí, vay ngân hàng... nên ưu tiên xử lý thế nào khi dòng tiền hạn hẹp?

Đây là lúc chủ động thương lượng. Nhiều người ngại nói ra, nhưng thực tế, chủ nhà, trường học hay ngân hàng đều có thể chia sẻ nếu bạn trình bày rõ hoàn cảnh và thể hiện thiện chí.

Ưu tiên đầu tiên là những khoản có rủi ro pháp lý cao như vay ngân hàng, nợ tín dụng. Tiếp theo là nhu cầu thiết yếu như nơi ở và học phí. Các khoản còn lại có thể dời hoặc chia nhỏ.

Điều quan trọng là giữ uy tín tài chính và minh bạch trong giao tiếp.

- Trong giai đoạn tài chính khó khăn, việc vợ chồng bất đồng về tiền bạc rất dễ xảy ra. Theo bà, làm sao để tránh xung đột mà vẫn cùng nhau vượt qua?

Tiền bạc chỉ là bề nổi, điều khiến vợ chồng rạn nứt thường là cảm giác mất an toàn hoặc bị gạt ra ngoài các quyết định tài chính.

Để tránh xung đột, cả hai nên chia sẻ sớm và cùng nhau nhìn vào con số thực tế, thay vì đổ lỗi. Mỗi người nên phụ trách một phần, dù nhỏ, để đều cảm thấy mình có vai trò. Quan trọng nhất là đừng biến câu chuyện tài chính thành cuộc chiến “ai đúng - ai sai”, mà hãy coi đó là bài toán “làm sao để cùng sống ổn”.

- Nhiều người chọn tạm dừng tiết kiệm hoặc đầu tư khi thu nhập giảm. Theo bà, có nên “đóng băng” các khoản này không?

Không nên “đóng băng hoàn toàn”. Khi dừng tiết kiệm, ta đang tự lấy đi cảm giác kiểm soát và niềm tin vào tương lai. Hãy duy trì tiết kiệm dù rất nhỏ, có thể chỉ 5% thu nhập hoặc 200.000 đồng mỗi tháng nhưng điều đó nhắc nhở rằng bạn vẫn đang đi đúng hướng.

Với đầu tư, nên rà soát lại danh mục, giữ những tài sản thanh khoản cao, rủi ro thấp, và tạm tránh các khoản đầu tư mạo hiểm trong giai đoạn này.

-  Cuối cùng, bà có lời khuyên nào giúp mỗi người duy trì tinh thần tích cực và quản lý tài chính hiệu quả hơn khi cuộc sống “tụt dốc” tạm thời?

Giai đoạn khó khăn không phải để trách mình, mà là lúc để nhìn lại và trở mình hiệu quả hơn. Mất việc hay giảm thu nhập không đồng nghĩa mất giá trị, đó là thời điểm để học cách sống tỉnh táo, phân biệt giữa nhu cầu thật và mong muốn nhất thời.

Hãy coi đây là “kỳ detox tài chính”: ít đi nhưng tinh gọn, chậm lại nhưng vững vàng hơn.

Nếu bạn vẫn duy trì được kỷ luật nhỏ mỗi ngày, khi cơ hội quay trở lại, bạn sẽ là người chủ động và sẵn sàng nhất.

Cảm ơn bà Hà Võ Bích Vân về những chia sẻ!