Ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày Tết và cách bày mâm ngũ quả đẹp nhất

1. Mâm ngũ quả là gì?

Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có năm loại trái cây với năm màu sắc khác nhau thường có trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt, là một phần không thể thiếu trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách bên cạnh bánh chưng, mứt Tết,.... 

Qua mỗi tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp mỗi loại trái cây đều thể hiện nguyện ước của gia chủ hy vọng khởi đầu năm mới với nhiều may mắn, bình an. Qua mỗi năm, mâm ngũ quả lại có những thay đổi,  mang ý nghĩa trang trí nhiều hơn là ý nghĩa tâm linh, song không vì thế mà làm phai nhạt đi phong tục truyền thống này.

Ngoài dịp Tết Nguyên Đán, mâm ngũ quả còn được bày vào các dịp lễ hay công việc quan trọng khác như Tết trung thu, ngày khai trương, đám cưới, đám hỏi, lễ cúng động thổ, cúng sao giải hạn,...

2. Ý nghĩa mâm ngũ quả ngày Tết

5 yếu tố tạo nên vạn vật theo thuyết duy vật cổ đại gồm: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ. Đây cũng là thuyết Ngũ hành mà người phương Đông luôn tin tưởng, nên 5 loại quả tượng trưng cho sự đầy đủ và thể hiện ước muốn đạt được ngũ phúc lâm môn: Phú (Giàu có, nhiều của cải) – Quý (Phẩm chất sang trọng)  – Thọ (Sống lâu trăm tuổi)  – Khang (Có nhiều sức khỏe) – Ninh (Cuộc sống bình an).

Trong Phật Giáo, 5 màu sắc của mâm ngũ quả tượng trưng cho “ngũ thiện căn” là tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên trì), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), huệ căn (sáng suốt).

Ngũ (五）

Ngũ trong chữ Nho có nghĩa là 5, biểu tượng chung của sự sống. Ngũ trong mâm ngũ quả chỉ sự tập trung đầy đủ các loại trái cây trong đất trời dùng để thờ cúng. 

Trong sách Chiêm thư, để dự đoán được/mất của các mùa vụ lương thực trong năm, người ta thường nhìn vào ngũ quả. Theo thời gian, sự xác tín biến thành tập tục, “ngũ quả” có thể tượng trưng cho sự cầu thị được mùa của người nông dân. 

Chọn 5 thứ quả theo quan niệm người xưa là ngũ hành ứng với mệnh của con người. Chọn số lẻ tượng trưng cho sự phát triển, sinh sôi.

Quả

Quả là biểu tượng cho sự sung túc, có ý nghĩa sinh sôi, trường tồn, tái sinh bất tận của sự sống. 

Tùy theo hình dáng, cấu tạo, màu sắc và hương vị mà mỗi loại quả sẽ có những ý nghĩa riêng:

Quả bưởi, dưa hấu: Căng tròn, thể hiện sự đủ đầy, may mắn.

Trái hồng, quýt: Sắc đỏ cam rực rỡ, tượng trưng cho sự may mắn và thành đạt.

Trái lê: Làm việc gì cũng suôn sẻ, thuận lợi.

Trái lựu: Ý nghĩa cầu mong gia đình sung túc, sum vầy, con đàn cháu đống

Trái đào: Tượng trưng cho sự thăng tiến.

Trái táo (táo đỏ): tượng trưng cho sự yên bình và hòa hợp, màu đỏ của táo còn mang ý nghĩa tốt lành.

Thanh long: Mang ý nghĩa rồng mây hội tụ và biểu trưng cho sự cát tường, thịnh vượng. Theo quan niệm người dân, nếu được rồng ghé thăm nhà thì vào đầu năm thì cả năm được may mắn, phát tài phát lộc.

Dừa: Người miền Nam phát âm là “vừa”, với cầu mong sự vừa đủ, không túng thiếu và viên mãn trong cuộc sống.

Sung: Thể hiện mong muốn sung túc trong mọi mặt như sức khỏe, công việc, tình yêu,...

Đu đủ: Mang đến sự đầy đủ, phồn thịnh.

Xoài: Có âm na ná như là “xài” nếu đọc theo kiểu miền Tây, cầu mong cả năm tiêu xài không thiếu thốn.

3. Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết theo từng miền đẹp nhất

Tùy theo văn hóa và phong tục của từng miền mà mỗi nơi sẽ có cách bày mâm ngũ quả khác nhau, song đều mang nét đẹp và ý nghĩa độc đáo riêng, đặc trưng từng miền.

Mâm ngũ quả miền Bắc

Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông gồm: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ nên mâm ngũ quả phải phối theo 5 màu tương ứng: trắng, xanh, đen, đỏ, vàng.

Mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Bắc thông thường là: chuối, bưởi, hồng, đào, quýt, lê... Trong đó, chuối luôn là loại quả cần có ở mọi mâm ngũ quả miền Bắc. Hình dáng nải chuối cong nhẹ ôm lấy các loại trái cây khác mang theo ý nghĩa đùm bọc, sum vầy hạnh phúc. 

Cách trình bày phổ biến và truyền thống nhất là đặt nải chuối ở dưới cùng, đỡ lấy toàn bộ các loại quả khác. Ở chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ vàng, đào, hồng, quýt thì bày xung quanh còn những chỗ trống có thể cài xen kẽ quất, táo đỏ. 

Cách bày mâm ngũ quả miền Bắc

Nguyên liệu:

1 nải chuối

1 quả mãng cầu

2 quả táo

1 quả lê

10 quả quýt

2 quả vú sữa

1 quả phật thủ

1 quả thanh long

2 quả xoài

Quất 

Cách thực hiện:

Bước 1: Đặt nải chuối vào giữa đĩa

Bước 2: Xung quanh phía dưới nải chuối ta sẽ thêm vào 1 quả xoài, 2 quả vú sữa và 2 quả táo đối xứng hai bên ở mặt trước.

Bước 3: Bên cạnh nải chuối, ta đặt vào mỗi bên 2 quả quýt xếp chồng lên nhau.

Bước 4: Mặt sau, đặt quả thanh long lên giữa nải chuối, xung quanh là quả xoài, quả phật thủ và quả lê, đồng thời bày trí các quả quýt phía dưới để giữ vững.

Bước 5: Cuối cùng, đặt phía sau là quả mãng cầu, xung quanh thành dĩa là những quất sao cho đẹp mắt.

Mâm ngũ quả miền Trung

Miền Trung thường phải gánh chịu bão lũ, hạn hán, cộng với việc đất đai cằn cỗi, hạn hán quanh năm nên đất đai cũng không được màu mỡ, ít cây trái. Vì vậy, mâm ngũ quả của người miền Trung rất đơn giản, không câu nệ hình thức, có gì cúng nấy, miễn là tươi ngon để thành tâm dâng kính tổ tiên.

Các loại quả thường có trong mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung là: thanh long, chuối, dứa, dừa, mãng cầu, cam, dưa hấu,...

Cách bày mâm ngũ quả miền Trung

Nguyên liệu:

14 quả quýt

1 quả dưa hấu

1 quả lê

1 quả phật thủ

1 quả táo

4 quả xoài

1 quả vú sữa

10 quả quất 

Cách thực hiện:

Bước 1: Đặt dưa hấu vào giữa dĩa, đồng thời xếp đầy quýt ở thành dĩa.

Bước 2: Đặt bên cạnh dưa hấu là quả phật thủ và quả lê, phía trước và sau sẽ là xoài và quýt.

Bước 3: Đặt thêm vào bên cạnh dưa hấu một quả táo và một quả vú sữa ở phía trên mặt.

Bước 4: Cuối cùng, để quất xung quanh dĩa vào những khoảng trống sao cho đẹp mắt.

Mâm ngũ quả miền Nam

Các loại hoa quả trong miền Nam khá phong phú, người dân nơi đây thường chọn 5 loại quả: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài để bày mâm ngũ quả với mong muốn “Cầu sung vừa đủ sài”. 

Mâm ngũ quả của người miền Nam có thêm chân đế là 3 quả dứa (trái thơm) thể hiện sự vững vàng, mong muốn con cháu đầy nhà. Đặc biệt, trên bàn thờ ở các gia đình thường bày thêm cặp dưa hấu xanh vỏ, đỏ lòng tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.

Trên mâm ngũ quả miền Nam, người dân thường kiêng kị bày một số loại quả vì theo cách phát âm tên gọi mang ý nghĩa không tốt như: Chuối (phát âm giống chúi thể hiện sự nguy khó, làm ăn không phất lên được), Lê (Lê lết, làm ăn dễ đổ bể, dễ thất bại).

Cách bày mâm ngũ quả miền Nam

Nguyên liệu:

12 quả quýt

5 quả xoài

1 quả vú sữa

1 quả phật thủ

1 quả thanh long

1 quả lê

1 quả táo

8 quả quất

Cách thực hiện:

Bước 1: Đặt quýt vào trong lòng dĩa.

Bước 2: Trên thành dĩa đặt xen kẽ 1 quả xoài với 1 quả quýt.

Bước 3: Tiếp đến, đặt thanh long ở giữa (phía trên quýt), xung quanh là vú sữa, phật thủ, táo, 1 quả quýt và lê để giữ thanh long đứng vững.

Bước 4 Cuối cũng, đặt quất vào giữa xoài và quýt ở thành dĩa, và vào những khoảng trống sao cho đẹp mắt.

4. Những sai lầm cần tránh khi bày mâm ngũ quả ngày Tết

Hiểu sai về ý nghĩa mâm ngũ quả, ý nghĩa từng quả

Mâm ngũ quả mang ý nghĩa theo thuyết Ngũ hành của phương đông. Vì thế khi trang trí mâm ngũ quả bạn nên bày đủ 5 màu ngũ hành, tránh chọn các loại trái cây không có ý nghĩa hoặc không đủ 5 màu của ngũ hành.

Kim – màu trắng ( Dưa lê trắng, lê trắng,…); Mộc – màu xanh lá (Dưa hấu, chuối xanh, xoài xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, trái na, trái sung, trái dừa,…);  Thủy – màu đen (Nho đen, vú sữa hay những trái cây có màu sẫm, tối); Hỏa – màu đỏ (Táo đỏ, trái hồng, trái dừa lửa, thanh long,…); Thổ – màu vàng (Cam vàng, quýt vàng, dưa hấu vàng, dưa lê vàng, xoài chín, phật thủ,...).

Rửa quả cho sạch để bày

Để trái cây bóng loáng, nhiều người thường đem trái cây đi rửa sạch nhiều lần với nước, tuy nhiên điều này sẽ làm cho trái cây bị héo nhanh, không trưng được lâu.

Bạn chỉ cần dùng giấy ướt lau sạch vỏ ngoài của trái cây, sau đó phết một lớp dầu ăn thật mỏng lên để tạo lớp vỏ bóng loáng cực kỳ đẹp mắt.

Sai lầm khi chưng quá 5 quả

Không nên bày quá nhiều các loại hoa quả, và trên mâm ngũ quả thì chỉ bày quả chứ không nên đặt thêm hoa hoặc bất cứ thực phẩm nào khác.

Bày quả đã chín già

Hoa quả đã chín thường có màu rất đẹp, nên nhiều người thường chọn chúng để bày mâm ngũ quả. Nhưng nếu chọn quả đã chín thì chúng dễ bị hỏng trong thời gian từ 5 ngày 1 tuần trong Tết. Ngoài ra, sức nóng của nhang khi thắp sẽ khiến những loại quả này nhanh hỏng.

Bày quả có gai, nặng mùi

Trên mâm ngũ quả ngày Tết, cần phải tránh những loại quả có gai nhọn như mít, sầu riêng, dứa…không nên để những gì quá nặng mùi hay sắc nhọn lên bàn thờ vì đây là nơi thiêng liêng.

5. Lưu ý khi chọn trái cây cho mâm ngũ quả ngày Tết

• Chọn quả mới chín tới để vẫn có màu sắc tươi và bày được lâu.

• Chọn quả chắc tay, không bị dập, trầy xước, còn cuống và lá.

• Không nên rửa quả sẽ làm quả nhanh bị héo hoặc hỏng nếu có chỗ đọng nước.

• Chọn nải chuối xanh bày mâm ngũ quả nên chọn nải có màu xanh đậm, quả căng bóng, cong đều. Không nên chọn những nải có màu xanh nhạt, có quả mềm, dập nát.

• Chọn bưởi bày mâm ngũ quả nên có màu vàng đẹp, dáng tròn đều.

• Chọn phật thủ bày mâm ngũ quả nên chọn quả rắn chắc, nhiều ngón tay dài, móng nhọn và có vỏ tươi sáng, có mùi thơm (mùi chanh tươi).

• Chọn dưa hấu Tết, không nên chọn quả cuống to, tươi; núm dưa tròn đều, hơi lõm; vỏ căng tròn, sọc đen nổi rõ; phần bên dưới càng bé, càng lõm sâu thì dưa càng ngọt.

• Nên chọn xoài tươi, có màu vàng đẹp, cầm chắc tay, da căng bóng không bị sần hoặc bầm dập.

• Trái thơm nên chọn quả màu vàng sẫm hoặc cam nhạt, lá xanh, có độ cứng vừa phải.

• Những loại trái cây có vị đắng, cay, chua

• Không nên lựa chọn những loại quả có các hương vị như: đắng, cay, chát như: khổ qua, ớt…để thắp hương trên bàn thờ. Những loại quả này sẽ khiến người ta liên tưởng đến những thăng trầm cay, đắng trong cuộc sống. 

6. Hình ảnh về mâm ngũ quả đẹp và độc đáo nhất