Lập ngân sách không khó: 7 mẹo thực tế giúp người Việt ‘trị’ thói chi tiêu cảm tính

Lập ngân sách là công cụ giúp bất kỳ ai, từ sinh viên, người đi làm hay cả người đã có gia đình nắm rõ dòng tiền, chủ động chi tiêu để đạt được các mục tiêu tài chính.

Dưới đây là 7 chiến lược lập ngân sách đơn giản nhưng hiệu quả, phù hợp với nhịp sống và thói quen tiêu dùng của người Việt.

Xác định lý do bạn cần lập ngân sách

Trước khi tính toán chi li, hãy thành thật với bản thân: bạn muốn lập ngân sách để làm gì? Có thể bạn đang “cháy túi” mỗi cuối tháng mà không hiểu vì sao hoặc muốn trả hết nợ thẻ tín dụng, tích lũy để mua nhà, sinh con, cho con đi học… Hay đơn giản chỉ là muốn quản lý chi tiêu tốt hơn.

Biết rõ lý do sẽ giúp bạn kiên trì hơn với kế hoạch, đặc biệt là khi gặp những cám dỗ tiêu xài. Nếu bạn sống cùng gia đình, hãy cùng bàn bạc để cả nhà có tiếng nói chung. Điều này sẽ tạo nên sức mạnh tập thể đáng kể.

Đừng gọi là “ngân sách” nếu bạn thấy áp lực

Nhiều người Việt nghe đến cụm từ “lập ngân sách” là thấy nặng nề, vì nó thường gắn với việc phải thắt lưng buộc bụng. Nhưng nếu đổi cách gọi, như “kế hoạch chi tiêu” hay “quản lý tiền bạc hàng tháng”, bạn sẽ thấy dễ tiếp cận hơn.

Quan trọng không phải ở cái tên, mà ở cách bạn nhìn nhận: đây không phải là một giới hạn niềm vui, mà là công cụ để bạn sử dụng đồng tiền hiệu quả và sống đúng giá trị bản thân.

Chọn cách quản lý phù hợp với thói quen cá nhân

Không ai giống ai trong việc quản lý tiền. Có người thích viết tay vào sổ, có người dùng Excel, người khác lại chuộng ứng dụng trên điện thoại. Bạn có thể thử mô hình 50/30/20 – chia thu nhập thành 50% cho nhu cầu thiết yếu (ăn uống, nhà ở, đi lại…), 30% cho mong muốn (mua sắm, giải trí, cà phê cuối tuần...) và 20% để tiết kiệm hoặc trả nợ.

Một số người Việt lớn tuổi vẫn áp dụng cách “chia phong bì” rất hiệu quả: mỗi khoản chi tiêu có một phong bì riêng, hết tiền là dừng. Dù bạn chọn cách nào, hãy đảm bảo đó là phương pháp bạn thấy dễ chịu và có thể duy trì lâu dài.

Ưu tiên chi tiêu thiết yếu và mục tiêu lâu dài

Khi lập ngân sách, bạn cần phân biệt rõ giữa nhu cầu (cái cần) và mong muốn (cái muốn). Những khoản như tiền ăn, tiền điện nước, học phí con cái luôn phải được ưu tiên. Sau đó đến các mục tiêu dài hạn như tiết kiệm, phòng bệnh hay trả nợ nếu có.

Nhiều người có thói quen “gửi tiết kiệm lấy lãi” – đây là thói quen tốt, nhưng hãy đảm bảo bạn không gửi hết tiền mà không để lại khoản nào cho chi tiêu bất ngờ. Ngoài ra, hãy thường xuyên tự hỏi: mình đang tiêu tiền vào những điều có ý nghĩa, hay chỉ là thỏa mãn tạm thời để có tính toán phù hợp.

Luôn chừa lại một khoản cho tình huống bất ngờ

Cuộc sống không phải lúc nào cũng suôn sẻ, một số sự cố bất ngờ có thể khiến bạn đảo lộn kế hoạch chi tiêu. Vì vậy, hãy dành ra một khoản nhỏ mỗi tháng cho những trường hợp phát sinh.

Nếu có thể, bạn nên xây dựng quỹ khẩn cấp tương đương 3–6 tháng chi tiêu để ứng phó với các rủi ro lớn hơn như mất việc, tai nạn hoặc chi phí y tế. Đây chính là "tấm đệm" giúp bạn không rơi vào nợ nần trong lúc khó khăn.

Tự động hóa chi tiêu nhưng không buông lỏng

Hiện nay, nhiều ngân hàng và ví điện tử tại Việt Nam đã cho phép bạn chuyển khoản tự động, trích tiền tiết kiệm định kỳ hoặc thanh toán hóa đơn. Điều này giúp bạn kỷ luật hơn trong việc chi tiêu và tiết kiệm, tránh trường hợp "quên mất" rồi tiêu sạch.

Tuy nhiên, bạn vẫn cần kiểm tra định kỳ các khoản chi cố định, như phí thành viên phòng gym, gói xem phim, app học tiếng Anh… Những dịch vụ này đôi khi bị quên lãng, trong khi bạn chẳng còn dùng nữa. Cắt bỏ những khoản không cần thiết cũng là một cách tiết kiệm hiệu quả.

Kiểm tra ngân sách mỗi tháng một lần

Thu nhập và chi tiêu của bạn sẽ thay đổi theo thời gian. Có thể bạn được thưởng thêm hoặc tháng này phải đóng học thêm cho con. Hãy dành ít phút cuối tháng để rà soát lại toàn bộ chi tiêu, đánh giá lại xem khoản nào hợp lý, khoản nào cần cắt giảm.

Đây cũng là dịp tốt để cả gia đình cùng ngồi lại nói chuyện về tiền bạc – điều mà nhiều người Việt thường ngại nhắc đến. Nhưng càng chủ động, bạn càng dễ đưa ra quyết định sáng suốt, tránh những “vỡ trận” bất ngờ.

Khi bạn chủ động với từng khoản chi, từng kế hoạch tiết kiệm, bạn đang xây dựng một cuộc sống ổn định, có định hướng và ít lo lắng hơn. Không cần hoàn hảo từ ngày đầu tiên, chỉ cần bắt đầu từ hôm nay – từng bước nhỏ sẽ tạo nên thay đổi lớn.