Chuyên gia tiết lộ sai lầm phổ biến trong chi tiêu khiến nhiều gia đình rơi vào áp lực tài chính

Trao đổi với Tiếp thị & Gia đình, chuyên gia Hà Võ Bích Vân – Hub Đồng Hành, thuộc FIDT – công ty CP Tư vấn đầu tư và quản lý tài sản chỉ ra những thói quen chi tiêu đang âm thầm “ăn mòn” ngân sách của các gia đình trẻ.

Những thói quen khiến ngân sách gia đình thâm hụt

- Từ trải nghiệm làm việc với nhiều gia đình ở các mức thu nhập khác nhau, bà nhận thấy những sai lầm chi tiêu phổ biến nào đang khiến tài chính gia đình gặp khó khăn?

Bà Hà Võ Bích Vân: Những sai lầm hiện nay tinh vi hơn việc “chi quá tay”, vì chúng diễn ra âm thầm và lặp lại hằng tháng. Tôi thấy ba thói quen rất điển hình:

Không tách biệt chi tiêu bắt buộc và chi tiêu tự thưởng, dẫn đến việc mọi khoản đều trông giống “cần thiết”.

Ưa tiện lợi nhưng bỏ qua chi phí ẩn: đi siêu thị thay vì đặt hàng rẻ hơn, ăn ngoài thay vì tự nấu… Những khoản nhỏ này cộng dồn rất lớn.

Trì hoãn tối ưu tài chính: biết rằng phí thẻ, bảo hiểm, lãi vay hoặc tín dụng cần được rà soát nhưng luôn để “sau này tính”.

Chính các hành vi lặp lại này khiến ngân sách gia đình dễ mất kiểm soát.

- Vì sao nhiều gia đình có thu nhập ổn định vẫn thường xuyên rơi vào tình trạng “thiếu trước hụt sau”?

Lý do tôi thường thấy ở các khách hàng trẻ là họ quản lý tài chính như người độc thân, nhưng lại chi tiêu như gia đình có con, tức là không cập nhật mô hình tài chính theo giai đoạn sống. Ví dụ:

• Chi phí con cái tăng nhanh hơn tăng lương.
• Khoản chi bất định (y tế, giáo dục, hiếu hỉ) không được dự phòng.
• Thu nhập ổn định nhưng biến động công việc, lương thưởng không được tính vào kế hoạch.

Khi cách quản lý không thay đổi, còn nhu cầu sống thay đổi liên tục,lạm phát lối sống có thể gây mất cân đối tài chính là điều dễ hiểu.

Tài chính gia đình không cần tuyệt đối chi ly, nhưng phải rõ ràng và có quy ước chung

- Việc không lập ngân sách hoặc lập nhưng không tuân thủ ảnh hưởng thế nào đến tài chính gia đình?

Vấn đề lớn nhất là gia đình không có cơ chế kiểm soát hành vi chi tiêu. Một ngân sách đúng nên có hai lớp:

• Lớp cứng: quy định giới hạn cho từng nhóm chi tiêu.
• Lớp mềm: cơ chế nhắc nhở, theo dõi, họp gia đình định kỳ.

Nhiều gia đình chỉ lập “lớp cứng”, nên ngân sách dễ bị phá vỡ. Khi thiếu lớp mềm, bảng ngân sách trở thành tài liệu vô nghĩa và không hỗ trợ được đời sống thực.

- Thói quen sử dụng thẻ tín dụng hoặc vay tiêu dùng thiếu kiểm soát dẫn đến hệ quả gì?

Thẻ tín dụng không chỉ khiến người dùng chi vượt thu nhập mà còn làm giảm cảm nhận về giá trị tiền. Khi mọi thứ được quẹt một cách “không đau ví”, não bộ đánh giá sai mức độ tốn kém.

Hệ quả dài hạn gồm:

• Nợ gia tăng nhanh do chi theo cảm xúc.
• Lãi suất cao bào mòn khả năng tích lũy.
• Dòng tiền tương lai bị thu hẹp vì thu nhập tháng sau phải trả cho tháng trước.

Mấu chốt không nằm ở chiếc thẻ, mà ở việc mất khả năng định lượng chi tiêu thật.

- Khi vợ và chồng không thống nhất quan điểm chi tiêu, điều này thường tạo ra những bất ổn gì trong quản lý tài chính gia đình?

Trong nhiều trường hợp tôi xử lý, bất ổn không đến từ số tiền tranh cãi, mà từ khác biệt giá trị sống.

Một người coi tiết kiệm là ưu tiên, người kia xem trải nghiệm là quan trọng hơn. Nếu không có cơ chế quyết định chung (giới hạn chi tiêu, ngưỡng cần hỏi ý kiến…), hệ quả là:

• Chi tiêu bị phân mảnh.
• Mục tiêu tài chính dài hạn (mua nhà, quỹ học cho con…) không đạt được.
• Mâu thuẫn gia đình gia tăng vì cảm giác “không cùng một phía”.

- Thiếu minh bạch giữa vợ chồng trong chi tiêu có thể gây ra rủi ro gì?

Thiếu minh bạch không phải giấu tiền, mà là giấu hành vi tài chính. Chỉ một khoản trả góp nhỏ không được thông báo cũng có thể khiến: Dòng tiền bị lệch; Quỹ dự phòng không đủ và niềm tin bị ảnh hưởng khi sự việc bị phát hiện muộn.

Tài chính gia đình không cần tuyệt đối chi ly, nhưng phải rõ ràng và có quy ước chung.

- Để tránh lặp lại sai lầm, các gia đình nên bắt đầu thay đổi từ đâu?

Tôi không khuyến nghị bắt đầu bằng việc “cắt giảm chi tiêu”, vì điều đó khó duy trì. Gia đình nên:

• Chuẩn hóa mô hình tài chính theo khung 50–30–20 hoặc 60–20–20 tùy thu nhập.
• Tổ chức cuộc họp tài chính 20–30 phút mỗi tháng để rà soát chi tiêu và dự báo chi bất thường.
• Thiết lập cơ chế tự động cho tiết kiệm hoặc đầu tư để giảm phụ thuộc vào cảm xúc.

Khi hành vi tài chính được chuẩn hóa, việc tiết kiệm – đầu tư trở nên tự nhiên hơn thay vì mang tính ép buộc.