Nét đẹp văn hóa người Hoa qua lễ hội chùa Bà Thiên Hậu

1. Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu diễn ra ở đâu?

Chùa Bà Thiên Hậu còn được du khách biết đến là chùa Bà Chợ Lớn, người dân hay gọi tắt là chùa Bà. Đây là một trong những ngôi chùa cổ nhất của người Hoa được xây dựng tại đất Đề Ngạn xưa để thờ vị nữ thần tối cao của họ là Thiên Hậu Thánh Mẫu. 

Ngôi chùa được xây dựng theo lối kiến trúc cổ với các nét đặc trưng của văn hóa Trung Hoa. Đến nay, chùa đã trở thành một trong những di tích nổi bật của Bình Dương, là nơi tín ngưỡng của đa số người Việt gốc Hoa đang sinh sống trong tỉnh và các tỉnh thành lân cận.

Không ai rõ thời gian chính xác chùa Bà Thiên Hậu được xây cất, chỉ biết ngôi chùa nằm bên rạch Hương Chủ Hiếu lúc bấy giờ. Nhưng đến năm 1923, chùa bị hư hại do hỏa hoạn nên bốn bang người Hoa bao gồm: Quảng Đông, Triều Châu, Phúc Kiến và Hẹ đã cùng nhau chung tay xây dựng lại ngôi chùa mới ở vị trí hiện nay. Như vậy, đến nay ngôi chùa đã gần 100 năm tuổi.

Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu được tổ chức hàng năm tại miếu thờ bà tọa lạc trên số 04 đường Nguyễn Du, thành phố Thủ Dầu Một và tại phường Phú Chánh, thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương.

Khoảng 1 tuần trước thời điểm diễn ra lễ hội, người dân sẽ đến cúng tiến, dâng lễ vật và các nghi lễ cũng diễn ra rất linh đình trên các con đường xung quanh chùa. Lễ hội này được coi là ngày hội của cả tỉnh Bình Dương với không khí rộn ràng, náo nhiệt và tưng bừng.  

2. Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu tổ chức khi nào?

Chùa Bà Thiên Hậu tổ chức lễ hội rước kiệu Bà hằng năm, bắt đầu vào ngày 14 tháng giêng âm lịch, có thể nói đây là lễ hội lớn nhất tại Bình Dương nên số lượng khách đến hành hương và tham quan lên đến hàng trăm, hàng ngàn lượt. Người dân không chỉ ở Bình Dương mà còn từ các tỉnh thành lân cận đến cầu an, cầu sức khỏe và tài lộc.

3. Sự tích, ý nghĩa lễ hội chùa Bà Thiên Hậu

Chùa Bà Thiên Hậu là một trong những ngôi chùa miếu có lịch sử lâu đời nhất của người Hoa. Bên cạnh giá trị về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, hiện vật cổ, nơi đây còn có một giá trị khác, đó không chỉ là nơi đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng mà còn là nơi quy tụ và tương trợ lẫn nhau của bà con người Việt gốc Hoa (Quảng Đông).

Chùa thờ bà Thiên Hậu là chính. Bà được người Quảng Đông gọi là “A Phò” (Đức Bà). Người Phúc Kiến và Hải Nam thích gọi bà là “Đạo Mẫu”.

Bà Thiên Hậu có tên thật là Mi Châu, sinh ngày 23 tháng 3 Âm lịch năm Giáp Thân (1044), sống ở Phước Kiến (Trung Quốc). Tương truyền, vào thời Tống Kiến Long nguyên niên, khoảng năm 960, tại tỉnh Phúc Kiến, nhà họ Lâm đã sinh ra một cô con gái sau 14 tháng mang thai, đặt tên là Mi Châu. Ngay từ khi lọt lòng, cô đã tỏa ra hào quang và mùi hương kì lạ. Đến năm 11 tuổi, Mi Châu quyết định tu theo Phật giáo, nhanh chóng đắc đạo, trở thành một người trên thông thiên văn, dưới tường địa lý, giúp đỡ không biết bao nhiêu người. Đến năm 28 tuổi, bà không may chết yểu, thế nhưng vẫn nhiều lần hiển linh để cứu ngư dân bình an thoát khỏi sóng to gió lớn, trở về bờ an toàn. Chính vì vậy, cứ khi gặp nạn ngoài biển là các ngư dân sẽ cầu nguyện, xin Bà ban cho sóng yên biển lặng để về được bờ.

Vì những ân đức và công lao của Bà nên người dân Phúc Kiến đã xây dựng miếu thờ để thể hiện lòng biết ơn đối với vị nữ thần này. Đến đời nhà Nguyên, Bà đã được phong làm Thiên Phi. Rồi đến đời nhà Thanh, vua Khang Hy đã phong cho Bà danh xưng Thiên Hậu, trở thành tên gọi lưu truyền cho đến ngày nay. 

Trải qua nhiều thế kỉ, sự tích về Bà Thiên Hậu đã có khá nhiều dị bản với những tình tiết li kì khác nhau. Nhưng chung quy tất cả đều hướng về hình tượng một người phụ nữ có tấm lòng cao đẹp, hiếu thảo, đức hạnh, dám hi sinh thân mình để bảo vệ chúng sinh. Bà cũng trở thành hình tượng để giáo dục con cháu đời sau luôn noi theo cái hay cái đẹp, luôn sẵn sàng cống hiến và giúp đỡ cộng đồng. Vì vậy, Lễ hội Chùa Bà Thiên Hậu được tổ chức hàng năm,, như một cách người Hoa hướng về cội nguồn, ghi nhớ công ơn đối với Bà và gìn giữ những giá trị tốt đẹp.

4. Công tác chuẩn bị cho lễ hội Chùa Bà Thiên Hậu

Theo thống kê, hàng năm, lễ hội Chùa Bà Thiên Hậu thu hút hàng trăm, ngàn lượt khách hành hương, mang lễ vật dâng lên Bà chính vì thế, các công tác chuẩn bị cho lễ hội thường được thực hiện rất sớm để đảm bảo chu đáo nhất phục vụ khách thập phương.

Trước Tết Nguyên đán, khuôn viên chùa Bà Thiên Hậu sẽ được trang hoàng bằng cờ và các loại đèn lồng đặc trưng, kéo dài từ cửa tam quan vào đến bên trong điện thờ. Trong đó, có 12 chiếc lồng đèn lớn nhất, được trang trí rất cầu kỳ, tượng trưng cho 12 tháng trong năm, treo thành một hàng dài rực rỡ ngay trước chánh điện. Trước thời điểm diễn ra Lễ hội Chùa Bà Thiên Hậu cả tuần, các nghi lễ cúng tiến, dâng lễ vật đã được diễn ra rất linh đình. 

5. Nghi thức lễ của lễ hội chùa Bà Thiên Hậu

Lễ hội Chùa Bà Thiên Hậu được tổ chức với nhiều nghi lễ theo tín ngưỡng của người Hoa gốc Việt. Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu được tổ chức vào lúc nửa đêm ngày 14 đến rạng sáng ngày 15 tháng giêng âm lịch hằng năm. Vào thời điểm này, đông đảo khách đến hành hương và tham gia lễ hội.

Lễ vật dâng lên Bà Thiên Hậu sẽ bao gồm: lợn quay, gà, ngỗng cùng trái cây, bánh, hoa. Lễ hội sẽ bắt đầu bằng một bài khấn khai mạc, tiếp đến là văn tế bằng tiếng Quảng Đông nhằm ca tụng công đức của Bà và bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc của các thế hệ sau dành cho Bà.

Sau khi đọc xong bài văn tế, Ban quản trị lễ hội sẽ tổ chức bốc thăm để chọn ra một người “cầm ấn” bước lên trước ngai thờ Bà, đóng một tấm giấy đỏ có viết dòng chữ “Khai ấn đại kết” và “Hợp cảnh bình an” để dán lên điện thờ. Tiếp theo là tục "Thỉnh Lộc Bà" bằng những cây nhang lớn và đèn lồng phất giấy. Tục lệ này mang ý nghĩa là mở ra sự hanh thông, thuận lợi và tươi sáng cho năm mới.

Ngày thứ 3 của lễ hội sẽ là ngày chánh vía Bà. Từ 4 giờ sáng tất cả các điện thờ đã được thắp đèn và đốt nến thắp sáng, mùi trầm hương thơm ngào ngạt. Đây cũng là ngày đông du khách thập phương đổ về để cúng Bà nhất. Lễ vật thì tùy điều kiện của từng người, chỉ cần có đầy đủ nhang đèn, giấy tiền vàng bạc. Khách thập phương đổ về đây với lòng thành kính, gửi gắm những ước vọng cho bản thân, cho gia đình, cầu tình duyên, con cái, cầu sức khỏe, tài lộc.

Phần đặc sắc nhất trong lễ hội Chùa Bà Thiên Hậu phải kể đến nghi thức rước kiệu Bà đi qua các tuyến phố chính của thành phố Thủ Dầu Một vào ngày rằm tháng Giêng.

Theo phong tục của người Hoa, đi đầu đoàn rước sẽ là 4 con Hẩu, mang tạo hình sư tử rồng vàng - chúa tể của muông thú. Theo sau là hàng chục thanh niên cầm cờ hiệu, thanh long đao, tiếp đến là các đội múa lân, rồi tới những đoàn xe gắn hoa rực rỡ. Sau đó là hàng dài các cô thiếu nữ thắt nơ gánh đầy vô số giỏ hoa vải nhiều màu sắc và theo sau là các đội kèn, sáo, trống huyên náo của một góc phố.

Kiệu Bà sẽ đi ở giữa, phía trước kiệu đặt 2 án hương nghi ngút khói. Phía sau là hàng ngàn du khách thập phương đang diễu hành theo sau. Đoàn rước đi đến đâu là lại kéo thêm rất nhiều người dân địa phương cùng tham gia, cứ thế đoàn người càng ngày càng đông, kéo dài cả vài kilomet. Người dân có nhà xung quanh hân hoan chuẩn bị lễ cúng và cầu mong Bà ban phước, ban lộc vào đầu năm khi đoàn rước đi qua trước nhà.

Vào đêm ngày 22, lễ tắm Bà sẽ được tổ chức. Và đến ngày 23, mọi người tổ chức lễ rước Bà thêm 1 lần nữa. Thanh niên nam nữ rước tượng Bà qua các con đường quanh chùa trong không khí rộn ràng tươi vui của đoàn múa lân, múa rồng, đội nhạc dân tộc,...  

6. Kinh nghiệm đi trẩy lễ hội chùa Bà Thiên Hậu

Di chuyển đến lễ hội chùa Bà Thiên Hậu bằng cách nào?

Nếu bạn bắt đầu khởi hành từ trung tâm Sài Gòn đi Chùa Bà Thiên Hậu, bạn có thể đi đường Trường Chinh - Xa Lộ Hà Nội (Tân Hưng Thuận). Sau đó đến Xa Lộ Đại Hàn, tiếp theo là đường Lê Văn Khương - Hà Duy Phiên. Bạn tiếp tục đi theo đường CMT8 (Thủ Dầu Một), rẽ đường Nguyễn Du là bạn đã tới được chùa Bà rồi.

Cần lưu ý gì khi trẩy lễ hội chùa Bà Thiên Hậu?

Lễ hội chùa Bà Thiên Hậu hàng năm thu hút đông đảo người tham gia từ Bình Dương cũng như các tỉnh lân cận. Vì vậy, nếu tham gia lễ hội, bạn nhớ chú ý đồ đạc và nên giữ gìn cẩn thận những đồ vật có giá trị.

Với lịch sử lâu đời cùng những giá trị văn hóa, tín ngưỡng, lễ hội Chùa Bà Thiên Hậu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người Bình Dương mỗi dịp Tết đến xuân về. Qua từng năm, lễ hội càng thêm thắt chặt tình đoàn kết, gắn bó giữa các dân tộc, giữa các vùng miền, thể hiện lòng hiếu khách, sự tử tế của người dân Bình Dương.