Doanh nghiệp vừa và nhỏ cùng 'canh bạc' sống còn: Mở rộng hay thu mình?

Trong tư duy phổ biến của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), “mở rộng” thường được xem là thước đo của thành công: thêm chi nhánh, tăng điểm bán, mở rộng thị trường, đa dạng hóa sản phẩm... Tuy nhiên, thực tế thị trường những năm gần đây lại cho thấy một nghịch lý đáng suy ngẫm: không ít doanh nghiệp lớn nhanh nhưng suy yếu cũng rất nhanh. 

Mở rộng hay co lại: bài toán nền tảng của SME

Ông Hoàng Tùng - Chủ tịch F&B Investment nhận định:

"Khi thị trường thuận lợi, việc mở rộng kinh doanh có thể che lấp những vấn đề nội tại. Nhưng khi bối cảnh thị trường thay đổi, chính điều này lại trở thành gánh nặng kéo doanh nghiệp đi xuống.

Không ít thương hiệu vẫn quyết định mở rộng dù biên lợi nhuận mỏng, dòng tiền căng thẳng và hệ thống vận hành phụ thuộc nặng vào cá nhân người sáng lập. Khi đó, việc mở rộng không tạo ra sức bật mới, mà chỉ nhân lên rủi ro".

Theo phân tích từ ông Tùng, doanh nghiệp chỉ nên mở rộng khi đáp ứng được 3 điều kiện then chốt: 

• Mô hình kinh doanh đã được kiểm chứng bằng lợi nhuận thực;
• Quy trình vận hành đủ chuẩn để có thể nhân bản;
• Nguồn lực tài chính đủ mạnh để chịu được giai đoạn đầu nhiều chi phí và biến động.

Nếu một trong ba yếu tố này chưa vững, việc mở rộng sớm rất dễ dẫn đến tình trạng “lớn về quy mô, nhỏ về sức chịu đựng”. Ngành F&B là ví dụ điển hình cho bài toán này.

Trong vài năm trở lại đây, thị trường liên tục chứng kiến làn sóng mở chuỗi nhanh nhưng cũng đi kèm tỷ lệ đóng cửa cao. Nhiều thương hiệu tăng điểm bán nhưng không kiểm soát được chất lượng, chi phí vận hành phình to, đội ngũ quản lý quá tải. Khi sức mua suy giảm, những mô hình mở rộng thiếu nền tảng này lập tức bộc lộ điểm yếu.

Ở chiều ngược lại, co lại thường bị gắn với hình ảnh thất bại nhưng với SME, đây lại có thể là một quyết định chiến lược đúng đắn.

Khi doanh thu tăng nhưng lợi nhuận giảm, chi phí cố định ngày càng lớn, đội ngũ quản lý không theo kịp tốc độ phát triển thì việc thu hẹp quy mô, đóng bớt điểm bán hay tinh giản danh mục sản phẩm là cách để doanh nghiệp 'giữ sức' và tái cấu trúc.

"Co lại, nếu được thực hiện chủ động và có kế hoạch, không khiến doanh nghiệp tụt hậu. Ngược lại, nó giúp doanh nghiệp nhìn rõ hơn đâu là lõi giá trị, đâu là phần 'mỡ thừa' cần cắt bỏ để chuẩn bị cho một chu kỳ tăng trưởng lành mạnh hơn", ông Tùng cho biết.

Những chiến lược thiết thực cho doanh nghiệp vừa và nhỏ

Theo ông Hoàng Tùng, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ đang tiếp cận tăng trưởng bằng cảm xúc nhiều hơn là chiến lược. Rất nhiều chủ doanh nghiệp nghĩ rằng mở rộng là bước tiến tất yếu, nhưng thực ra đó là một bài toán quản trị phức tạp. Nếu hệ thống chưa đủ mạnh, mở rộng chỉ khiến vấn đề lan rộng nhanh hơn.

Ông Tùng cho biết, một dấu hiệu quan trọng để thấy doanh nghiệp chưa nên mở rộng là việc người sáng lập vẫn phải trực tiếp can thiệp vào hầu hết hoạt động vận hành hằng ngày. "Nếu chủ doanh nghiệp không thể rời khỏi cửa hàng hay chi nhánh mà mọi thứ vẫn chạy tốt, thì mô hình đó chưa sẵn sàng để nhân bản", ông nói.

Ngược lại, khi doanh nghiệp có dòng tiền ổn định, khách hàng quay lại đều đặn, quy trình vận hành được chuẩn hóa và đội ngũ quản lý trung gian đủ năng lực, mở rộng lúc này mới thực sự tạo ra giá trị. 

Từ góc nhìn thực tiễn, ông Hoàng Tùng cho rằng doanh nghiệp vừa và nhỏ nên cân nhắc một số chiến lược cốt lõi như sau:

• Thứ nhất, ưu tiên quản trị dòng tiền hơn là chạy theo quy mô. Doanh thu lớn nhưng dòng tiền âm là dấu hiệu rủi ro nghiêm trọng.
• Thứ hai, chuẩn hóa vận hành trước khi nhân bản. Mọi quy trình cần được hệ thống hóa thay vì phụ thuộc vào con người.
• Thứ ba, mở rộng theo hướng thử nghiệm, từng bước, tránh mở ồ ạt cùng lúc.
• Thứ tư, đầu tư nghiêm túc cho đội ngũ quản lý trung gian - điểm nghẽn phổ biến của SME.
• Và cuối cùng, doanh nghiệp cần xem kịch bản co lại là một phần của kế hoạch dài hạn, không phải giải pháp chữa cháy khi khủng hoảng xảy ra.

Trong bối cảnh thị trường ngày càng biến động và cạnh tranh gay gắt, SME không thể chỉ dựa vào khát vọng 'lớn nhanh' để tồn tại. Quyết định mở rộng hay co lại cần được đặt trên nền tảng dữ liệu, năng lực nội tại và tầm nhìn dài hạn. Như ông Hoàng Tùng kết luận: “Doanh nghiệp không cần lớn nhanh, mà cần sống khỏe và sống lâu!".