Từ vụ AntEx: Chuyên gia giải mã ‘ma trận’ lừa đảo tiền số tại Việt Nam

Trao đổi với Tiếp thị & Gia đình, Tiến sĩ Luật Kinh tế Vũ Thùy Linh, tác giả cuốn “Xây dựng pháp luật quản lý tiền ảo - Kinh nghiệm trên thế giới và thực tiễn ở Việt Nam” đã “giải mã” những chiêu thức lừa đảo đang hoành hành trên thị trường tài sản số Việt Nam.

- Thưa Tiến sĩ Vũ Thùy Linh, vụ án AntEx và Shark Bình vừa qua được xem là cú sốc lớn với giới đầu tư công nghệ Việt Nam. Tiến sĩ đánh giá thế nào về bản chất và tác động của vụ việc này đối với thị trường tài sản số trong nước?

Bản chất của Antex là vụ án lừa đảo thông qua hành vi kêu gọi đầu tư vào một dự án tiền mã hóa với những cam kết không rõ ràng đến từ các nhà sáng lập. Tại thời điểm đó, Việt Nam chưa có quy định cụ thể để quản lý loại sản phẩm công nghệ mới này, tạo khoảng trống pháp lý để lợi dụng. 

Vụ án được điều tra ngay sau khi Nghị quyết 05/2025/NQ‑CP về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam được ban hành (Nghị quyết số 05/2005/NQ-CP). Đây sẽ là một vụ án điển hình trong điều tra, truy tố, xét xử các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tiền số. Đồng thời, cũng là một bài học lớn cho các nhà đầu tư về việc tìm hiểu kỹ về các dự án tiền số, tài sản số trước khi ra quyết định bỏ tài sản đầu tư vào bất kỳ một dự án nào.

- Theo Tiến sĩ, vì đâu Việt Nam lại trở thành môi trường thuận lợi cho các mô hình lừa đảo tài sản số phát triển?

Trước Luật Công nghiệp công nghệ số và Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP, Việt Nam không có quy định cụ thể về tiền số, tài sản mã hóa. Trước thời điểm đó, tiền ảo không bị cấm, cũng không được công nhận, Nhà nước Việt Nam chỉ dừng lại ở việc đưa ra một số cảnh báo rủi ro cho các nhà đầu tư, cũng thiếu các cơ quan giám sát.

Ngoài ra, với sự hiểu biết còn hạn chế của các nhà đầu tư và tâm lý ham lợi nhuận, dẫn đến mô hình lừa đảo tài sản số ngày càng phát triển.

- Tiến sĩ có thể điểm qua một số mô hình lừa đảo tiền số phổ biến hiện nay?

Có 3 loại hành vi lừa đảo phổ biến trong lĩnh vực tiền mã hóa là:

(1) Mô hình Ponzi: Một hình thức lừa đảo tài chính, những kẻ lừa đảo thường hứa hẹn lợi nhuận cao từ các khoản đầu tư vào tiền mã hóa hoặc các dự án liên quan đến blockchain mà không có cơ sở hợp pháp hoặc thực tế nào để hỗ trợ những lời hứa đó.

(2) Rug-pull: Một hình thức lừa đảo trong lĩnh vực tiền điện tử, thường xảy ra trong các dự án DeFi (tài chính phi tập trung) hoặc NFT (token không thể thay thế).

(3) Gian lận trong hoạt động chào bán lần đầu (ICO): ICO là một hình thức huy động vốn trong lĩnh vực tiền điện tử. Trong một ICO hợp pháp, các nhà phát triển tạo ra một đồng tiền hoặc token mới và bán nó cho các nhà đầu tư để đổi lấy các loại tiền điện tử đã được thiết lập. Tuy nhiên, các ICO gian lận hoạt động dựa trên những điều hứa hẹn sai lệch và có thể dẫn đến mất mát tài chính đáng kể cho các nhà đầu tư.

- Nếu so sánh với 5 năm trước, các vụ lừa đảo tiền ảo hiện nay đã thay đổi như thế nào về phương thức và mức độ tinh vi, thưa Tiến sĩ?

Phương thức và mức độ các hành vi lừa đảo ngày một tinh vi hơn. Từ các mô hình đơn giản với mức lợi nhuận cao, ngày nay các dự án lừa đảo tiền số được xây dựng dựa trên lòng tin, sử dụng công nghệ AI để giả mạo. Các dự án gắn mác “blockchain”, AI, metaverse, Defi bị lợi dụng nhiều hơn.

- Nhiều mô hình như “Ponzi token”, “AI sinh lời” hay “đầu tư DeFi” thường gắn mác công nghệ cao. Đâu là những “từ khóa” để nhận biết chiêu thức lừa đảo này?

Có một số chiêu trò phổ biến hiện được sử dụng thường xuyên như: “mời bạn bè đầu tư, nhận hoa hồng” (đa cấp), “những đồng token sắp được niêm yết”, “sử dụng nhiều hình ảnh của người nổi tiếng”, “website nước ngoài”, “hoạt động tại các nhóm kín”…

- Cuối cùng, nếu phải tóm gọn thành một “bộ quy tắc vàng” giúp nhà đầu tư cá nhân nhận diện sớm rủi ro và tránh sa vào bẫy lừa đảo tài sản số, Tiến sĩ sẽ đưa ra những nguyên tắc cốt lõi nào?

Nhà đầu tư cần nhớ 3 điều: hiểu rõ sản phẩm, kiểm chứng nguồn thông tin và quản trị lòng tham. Thị trường tài sản số hấp dẫn vì lợi nhuận cao nhưng cũng khắc nghiệt vì biến động mạnh. Một quyết định vội vàng có thể trả giá bằng toàn bộ tài sản.

Cảm ơn Tiến sĩ Vũ Thùy Linh về những chia sẻ cùng Tiếp thị & Gia đình!