Vượt lên câu chuyện truyền thông, dự án 'Nuôi Em' đối diện rủi ro pháp lý không nhỏ
Luật sư cho rằng việc người điều hành dự án Nuôi em tự ý đem tiền từ thiện đi gửi tiết kiệm là hành vi vi phạm pháp luật, kể cả khi lãi được sử dụng vào mục đích từ thiện. Trong trường hợp này, các mạnh thường quân có quyền khởi kiện để đỏi lại tiền theo quy định của pháp luật.
Dự án Nuôi Em và cú sốc niềm tin: Khi truyền thông vừa là đòn bẩy, vừa là tấm gương phơi bày sự thật
Hơn 1000 em nhỏ được nhận nuôi trong dự án Nuôi Em sau MV Nấu Ăn Cho Em của Đen
Những ngày qua, dự án thiện nguyện Nuôi Em trở thành tâm điểm chú ý khi liên tiếp xuất hiện các nghi vấn xoay quanh tính minh bạch tài chính. Trước sức ép từ cộng đồng, người điều hành dự án thông báo tạm “đóng băng” tài khoản trong 15 ngày để tiến hành rà soát toàn bộ các khoản tài chính của các năm trước.
Trong các thông tin giải trình đăng tải sau đó, phía dự án bác bỏ cáo buộc cắt xén tiền quyên góp và thừa nhận đã đem khoản tiền tồn từ năm 2019 đi gửi tiết kiệm, sử dụng phần lãi để chi cho hoạt động vận hành. Tuy nhiên, cách lý giải này không làm giảm bớt tranh cãi, bởi việc tự ý sử dụng lãi suất từ nguồn tiền từ thiện chưa từng được công khai minh bạch.
Ở góc độ truyền thông, vụ việc cho thấy các tổ chức thiện nguyện dễ rơi vào khủng hoảng niềm tin nếu không có cơ chế công khai tài chính rõ ràng. Nuôi Em thậm chí phải nhờ tới một đơn vị truyền thông để ứng phó làn sóng phản ứng từ cộng đồng.
Song điều đáng chú ý hơn là câu chuyện đã vượt khỏi phạm vi truyền thông để bước sang lĩnh vực pháp lý, với nhiều vấn đề liên quan đến quản lý và sử dụng tiền từ thiện.
Lỗ hổng pháp lý từ mô hình hoạt động
Luật sư Nông Minh Chiến - Đoàn luật sư TP.Hà Nội nhận định, nguyên nhân sâu xa của những rủi ro pháp lý trong vụ Nuôi Em nằm ở việc mô hình hoạt động không có tư cách pháp nhân rõ ràng.
"Nhiều dự án thiện nguyện hiện nay chỉ vận hành dựa trên uy tín cá nhân hoặc nhóm tình nguyện, không đăng ký dưới dạng quỹ, hội hay doanh nghiệp xã hội. Khi thiếu cơ chế giám sát nội bộ và không có quy chế tài chính chặt chẽ, việc quản lý tiền đóng góp chủ yếu dựa trên niềm tin. Đây chính là khoảng trống khiến sai phạm dễ xảy ra nhưng khó xử lý", luật sư nói thêm.
Theo quy định của pháp luật, các hoạt động từ thiện hiện được điều chỉnh bởi Nghị định 93/2019/NĐ-CP và các văn bản liên quan, trong đó yêu cầu tổ chức phải công khai mục tiêu huy động, minh bạch thu - chi, có chứng từ đầy đủ và sử dụng tiền đúng mục đích đã cam kết. Tổ chức từ thiện cũng phải chịu trách nhiệm giải trình trước cơ quan quản lý, nhà tài trợ và cộng đồng.
Liên quan đến hành vi đem tiền từ thiện đi gửi tiết kiệm, luật sư khẳng định đây là hành vi vi phạm về mặt pháp lý nếu không có sự đồng thuận và công khai với nhà tài trợ.
"Việc sử dụng tiền vào mục đích khác với mục đích huy động ban đầu, dù lãi được dùng cho hoạt động dự án vẫn bị xem là sử dụng sai mục đích. Tùy mức độ sai phạm, người quản lý có thể bị xử lý hành chính, buộc hoàn trả và bồi thường theo dân sự, thậm chí bị xem xét trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu trục lợi hoặc chiếm đoạt", luật sư nhận định.
Mạnh thường quân có thể đòi lại tiền
Theo luật sư Nông Minh Chiến, khi có căn cứ nghi ngờ tiền đóng góp bị sử dụng sai mục đích, các mạnh thường quân có quyền yêu cầu tổ chức từ thiện cung cấp đầy đủ báo cáo tài chính, báo cáo hoạt động và các chứng từ chi tiêu có liên quan. Đây là quyền được pháp luật bảo đảm, nhằm giúp nhà tài trợ nắm rõ việc sử dụng khoản đóng góp của mình.
Nếu phía dự án không thể chứng minh được việc sử dụng đúng mục đích hoặc xuất hiện dấu hiệu vi phạm, mạnh thường quân có thể khởi kiện dân sự để yêu cầu hoàn trả khoản tiền đã đóng góp, kèm theo phần lãi phát sinh và bồi thường nếu chứng minh được thiệt hại.
“Mối quan hệ giữa nhà tài trợ và tổ chức từ thiện có thể được xem là một dạng hợp đồng ủy thác hoặc tặng cho có điều kiện. Khi điều kiện bị vi phạm, nhà tài trợ có quyền đòi lại tài sản”, luật sư phân tích.
Trong trường hợp nghiêm trọng hơn, nếu phát hiện dấu hiệu chiếm đoạt, các mạnh thường quân có thể làm đơn tố giác gửi cơ quan điều tra. Hành vi này có thể bị xem xét xử lý theo tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản hoặc các tội danh liên quan trong Bộ luật Hình sự.
“Việc tự ý sử dụng tiền từ thiện vào mục đích khác, nhất là khi kéo dài trong nhiều năm và không công khai minh bạch, có thể cấu thành hành vi vi phạm hình sự nếu chứng minh được yếu tố trục lợi”, ông Chiến nhấn mạnh.
Từ sự việc của Nuôi Em, luật sư cho rằng các cá nhân và nhóm thiện nguyện khác cần coi đây là bài học cảnh tỉnh. Để tránh lặp lại những tranh cãi tương tự, các tổ chức cần hợp pháp hóa mô hình hoạt động, tách bạch tài khoản ngân hàng, xây dựng quy chế tài chính rõ ràng, có cơ chế giám sát và thực hiện kiểm toán độc lập định kỳ. Việc công khai minh bạch không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn là điều kiện tiên quyết để duy trì niềm tin của cộng đồng.
“Làm thiện nguyện không chỉ xuất phát từ tấm lòng, mà còn phải tuân thủ pháp luật và chuẩn mực minh bạch. Tiền của mạnh thường quân không thể ‘muốn dùng sao cũng được’, và chính sự minh bạch là tấm lá chắn bảo vệ những người làm thiện nguyện chân chính”, luật sư nói.
