Dự án Nuôi Em và cú sốc niềm tin: Khi truyền thông vừa là đòn bẩy, vừa là tấm gương phơi bày sự thật
Cú đổ vỡ niềm tin quanh dự án “Nuôi Em” một lần nữa cho thấy, truyền thông đủ sức nâng một mô hình thiện nguyện lên thành phong trào, nhưng cũng có thể khiến dự án 'đóng băng' trong vài ngày. Khi uy tín cá nhân không còn là điểm tựa để trấn an công chúng, hoạt động thiện nguyện buộc phải tìm tới một cách vận hành mới để bảo vệ lòng tin của những người muốn làm điều tốt.
Truyền thông đẩy cao niềm tin và cũng làm nó sụp đổ
Trong nhiều năm, dự án “Nuôi Em” được xem là một ví dụ điển hình về cách một mô hình thiện nguyện có thể phát triển vượt bậc nhờ tận dụng hiệu quả truyền thông xã hội.
Những hình ảnh bữa ăn vùng cao, hành trình tới những điểm trường xa xôi, các câu chuyện truyền cảm hứng được lan tỏa trên Facebook, TikTok, YouTube giúp dự án chạm đến hàng triệu trái tim.
Một trong những cú hích truyền thông đáng chú ý nhất chính là MV quảng bá do rapper Đen Vâu thực hiện. Sự xuất hiện của một nghệ sĩ có sức ảnh hưởng đã tạo ra làn sóng đóng góp mới, đưa “Nuôi Em” từ một dự án cộng đồng trở thành phong trào thiện nguyện rộng khắp với sự tham gia của nhiều KOL và người nổi tiếng.
Tuy nhiên, việc dự án phát triển quá nhanh cũng đồng nghĩa với việc mọi bước đi đều nằm dưới ống kính soi chiếu của công chúng.
Cụ thể, sự việc bùng nổ từ những bài đăng lan truyền trên mạng xã hội từ ngày 6/12, khi các "anh chị nuôi" chia sẻ thắc mắc khi không nhận được thông tin rõ ràng về các em nuôi, không thấy hình ảnh em mình nhận nuôi hay thắc mắc về cách phân phối nguồn tiền của dự án.
Chỉ sau một ngày, ồn ào lan rộng khắp các nền tảng mạng xã hội. Từ dự án thiện nguyện nhân văn, có sức lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng và được nhiều người nổi tiếng chia sẻ, Nuôi Em bất ngờ vướng hàng loạt nghi vấn về tính minh bạch trong tài chính và vận hành.
MV của Đen Vâu - từng là chất xúc tác tích cực, bỗng trở thành tâm điểm tranh luận. Chiều 7/12, nam rapper đã lên tiếng, khẳng định anh và ê-kíp chỉ tham gia với vai trò mạnh thường quân, không giữ bất kỳ vai trò nào trong bộ máy quản lý, vận hành hay quyết định việc sử dụng ngân sách của dự án.
Đồng thời, nam rapper cũng bày tỏ mong muốn các mạnh thường quân và cộng đồng bình tĩnh, không vội kết luận khi chưa có đầy đủ thông tin. “Trước khi vội kết luận, chúng ta cũng cần bình tĩnh lại và chờ câu trả lời minh bạch và rõ ràng từ đội ngũ Nuôi Em", Đen chia sẻ.
Sự việc cho thấy truyền thông vốn không đứng về phía ai. Nó chỉ phản chiếu những gì tồn tại, dù đó là giá trị tích cực hay những lỗ hổng bị che khuất.
Đến thời điểm hiện tại, dự án Nuôi Em đã tạm thời dừng hoạt động. Các nghi vấn xoay quanh “Nuôi Em” vẫn đang được làm rõ và chưa có kết luận chính thức từ phía cơ quan chức năng lẫn đơn vị vận hành dự án.
Dưới góc nhìn truyền thông, bà Trang Nguyễn - tác giả cuốn 'Người viết kiếm sống' nhận định: "Nuôi Em không chỉ là dự án từ thiện, mà là câu chuyện chạm vào cảm xúc tập thể, mang đến hy vọng, lòng tin và sự đồng cảm.
Tuy nhiên, chính vì tạo ra nhiều vốn cảm xúc nên khi khủng hoảng xảy ra, sự sụp đổ niềm tin lại càng dữ dội. Khi cảm xúc được dùng để khơi gợi hành động, nó cũng quay lại để phán xét".
Truyền thông vì thế vừa là “đòn bẩy”, vừa là “tấm gương”, khiến mọi lỗ hổng khó có chỗ ẩn, đồng thời tạo áp lực lớn cho các tổ chức thiện nguyện dựa trên niềm tin cộng đồng.
Thiện nguyện buộc phải tiến vào kỷ nguyên 'on-chain'
Theo ông Bùi Quang Tinh Tú - Phó Chủ tịch Chi hội Quảng cáo và Truyền thông số (DACA), khủng hoảng của “Nuôi Em” không chỉ ảnh hưởng đến bản thân dự án, mà còn lan sang toàn bộ hệ sinh thái thiện nguyện. Chính vì vậy, mức độ tổn thương niềm tin lần này là rất lớn.
“Dù phía team vận hành có giải thích ra sao thì niềm tin của những người đóng góp cũng đã bị ảnh hưởng nặng nề. Có rất nhiều em nhỏ cần được hỗ trợ, nhưng từ giờ về sau sẽ khó hơn để tiếp cận nguồn lực, khi một chương trình lớn như vậy gặp vấn đề”, ông Tú nhấn mạnh.
Ông cho rằng khi một dự án lớn bị lung lay, hiệu ứng domino sẽ xảy ra. Theo đó, các nhóm thiện nguyện nhỏ, vốn dựa phần lớn vào niềm tin xã hội, cũng sẽ chịu ảnh hưởng dây chuyền.
“Cái đáng buồn là chúng ta đang thấy niềm tin của xã hội vào những điều tốt đẹp bị giảm sút. Nếu có một từ khóa để nói về 2025, thì đó là ‘năm của những niềm tin bị tan vỡ’ - niềm tin vào người nổi tiếng, vào tổ chức, thương hiệu và cả vào cộng đồng xung quanh”, chuyên gia nhấn mạnh.
Tuy nhiên, theo ông, mất niềm tin không đồng nghĩa với việc từ bỏ mong muốn làm điều tử tế. Điều cần thiết là một cơ chế mới để hoạt động thiện nguyện không phụ thuộc vào uy tín hay lời cam kết của bất kỳ cá nhân nào.
Công nghệ blockchain, đã được Nhà nước xác định trong danh mục công nghệ chiến lược chính là lời giải thích hợp.
Blockchain cho phép mọi giao dịch, danh sách đối tượng nhận hỗ trợ, dòng tiền… được ghi nhận công khai, không thể chỉnh sửa. Điều đó có thể chấm dứt tình trạng danh sách đóng góp trùng lặp 30-40% mà không bị phát hiện; chấm dứt câu hỏi “tiền đi đâu về đâu” mà không có bằng chứng.
Quan trọng hơn, công nghệ này sẽ giải phóng hoạt động thiện nguyện khỏi việc phụ thuộc vào một vài cá nhân làm trung tâm.
“Trong tương lai, thiện nguyện sẽ phải chuyển dịch sang on-chain (lưu trữ công khai, không thể bị chỉnh sửa và mọi người đều có thể kiểm chứng).
Quá trình này sẽ khó khăn vì công nghệ chưa dễ tiếp cận, nhất là với các tổ chức truyền thống. Nhưng đây là việc cần thiết, và các hội - chi hội blockchain hoàn toàn có thể hỗ trợ để các đơn vị thiện nguyện xây dựng khung vận hành minh bạch hơn”, ông Tú nói thêm.
Nhìn từ câu chuyện “Nuôi Em”, có thể thấy truyền thông không chỉ là động lực giúp dự án lớn mạnh, mà còn là phép thử cho sự bền vững của bất kỳ mô hình thiện nguyện nào.
Trong kỷ nguyên số, nơi mọi thông tin đều được soi chiếu ở mức độ chưa từng có, lòng tốt chỉ có thể được bảo vệ khi đi kèm minh bạch tuyệt đối.
Và như các chuyên gia nhận định, muốn tiếp tục nuôi dưỡng những điều tử tế, chúng ta cần nhiều hơn niềm tin - đó là một hệ thống đủ mạnh để không cho phép nhập nhằng tồn tại ngay từ đầu.
