Từ vụ Shark Bình, chuyên gia chỉ ra 'mặt tối' trong hoạt động tài chính doanh nghiệp

Từ 'thủ thuật kế toán' đến hành vi gian lận có chủ đích

Theo điều tra ban đầu, ông Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình) - Chủ tịch Tập đoàn NextTech bị cáo buộc chỉ đạo sử dụng hai hệ thống sổ kế toán tại CTCP Kinh doanh Bất động sản NextLand để che giấu doanh thu, gây thiệt hại cho ngân sách Nhà nước. Hành vi này không chỉ vi phạm quy định kế toán, mà còn thể hiện một “cơ chế gian lận có tổ chức” được thiết kế bài bản nhằm trốn thuế và thao túng thông tin tài chính.

Dưới góc nhìn chuyên môn, chuyên gia kế toán - thuế Đặng Hồng Minh cho biết, Luật Kế toán năm 2015 đã nêu rõ: "Cấm lập và ghi chép hai hệ thống sổ kế toán". Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều doanh nghiệp vẫn áp dụng mô hình song song - một sổ dùng để báo cáo cáo với cơ quan thuế, một sổ ghi nhận doanh thu thật trong nội bộ.

Đây là thủ thuật quen thuộc trong các vụ gian lận tài chính. Giá bán trong hợp đồng thường bị ghi thấp hơn thực tế dưới danh nghĩa “khuyến mãi” hay “giao dịch nội bộ”, trong khi dữ liệu thật được lưu trong các file Excel, ERP hoặc hệ thống nội bộ. Phần tiền chênh lệch sau đó được chuyển lòng vòng qua tài khoản cá nhân, công ty liên kết hoặc thậm chí thu trực tiếp bằng tiền mặt.

Cách làm này giúp doanh nghiệp giảm nghĩa vụ thuế, nhưng lại gây thất thoát lớn cho ngân sách Nhà nước. Chỉ cần một căn hộ bán 5 tỷ đồng bị ghi hợp đồng còn 3,8 tỷ, số thuế bị thất thu có thể lên tới hàng trăm triệu đồng. Khi hành vi được nhân rộng qua hàng trăm giao dịch, con số thiệt hại có thể đạt đến hàng chục tỷ đồng.

"Đây không phải là lỗi kế toán thông thường, mà là một mô hình trốn thuế tinh vi có chủ đích, được vận hành bởi cả hệ thống quản lý nội bộ. Dù không trực tiếp ghi sổ, người lãnh đạo doanh nghiệp vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự nếu là người chỉ đạo hoặc phê duyệt quy trình “hai sổ”.

Trong trường hợp này, họ hoàn toàn có thể bị xem là chủ mưu hoặc người tổ chức. “Khi chữ ký của người đứng đầu xuất hiện trên báo cáo tài chính sai lệch, đó không còn là một thủ tục hành chính, mà là một dấu ấn trách nhiệm hình sự", chuyên gia kế toán - thuế nhấn mạnh. 

Tài chính minh bạch giúp doanh nghiệp tồn tại bền vững

Theo bà Đặng Hồng Minh, hành vi lập hai sổ kế toán hoặc kê khai sai lệch doanh thu - chi phí nhằm giảm nghĩa vụ thuế đã vượt qua ranh giới xử phạt hành chính, bước vào vùng truy cứu trách nhiệm hình sự.

Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) quy định rõ tại Điều 221, người vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng có thể bị phạt tiền từ 50 đến 300 triệu đồng, hoặc phạt tù từ một đến năm năm. Nếu hành vi có tổ chức hoặc gây thiệt hại lớn, mức án có thể lên tới 20 năm tù, kèm hình phạt bổ sung cấm hành nghề từ một đến năm năm.

Cùng với đó, Điều 200 Bộ luật Hình sự quy định về tội trốn thuế, trong đó các hành vi làm giảm số thuế phải nộp từ 100 triệu đồng trở lên có thể bị phạt tiền đến 500 triệu hoặc phạt tù đến ba năm. Nếu số thuế trốn từ 1 tỷ đồng trở lên hoặc hành vi có tổ chức, mức án sẽ tăng từ hai đến bảy năm tù. Đối với pháp nhân thương mại, hình phạt có thể lên tới 10 tỷ đồng hoặc đình chỉ hoạt động.

Nếu hành vi lập hai sổ nhằm khai thấp doanh thu, tạo chi phí khống, thì doanh nghiệp có thể đồng thời bị xử lý theo cả hai điều luật nói trên. Trong trường hợp chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm, doanh nghiệp vẫn phải chịu xử phạt hành chính theo Nghị định 125/2020/NĐ-CP, với mức phạt từ 20% đến ba lần số thuế trốn, truy thu toàn bộ thuế thiếu và tính tiền chậm nộp. Ngoài ra, người nộp thuế cố ý khai sai, lập chứng từ giả mạo theo Luật Quản lý thuế 2019 sẽ bị chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra.

Bà Minh cảnh báo, “hai sổ kế toán” không phải là sai sót hành chính mà là dấu hiệu của gian lận có tổ chức. Trong thực tiễn xét xử, hành vi này thường đi kèm với các tội danh như trốn thuế, lừa đảo chiếm đoạt tài sản hoặc rửa tiền, bởi động cơ thực sự không chỉ là giảm nghĩa vụ thuế, mà còn là che giấu dòng tiền, tạo lợi ích nhóm và rút vốn trái phép.

Theo chuyên gia Liên Việt Tax, doanh nghiệp cần ghi nhớ một nguyên tắc một hệ thống kế toán - một nguồn dữ liệu - một nghĩa vụ thuế. Mọi chênh lệch doanh thu, chi phí đều phải được chứng minh bằng chứng từ hợp pháp, có xác nhận kiểm toán độc lập. Lãnh đạo doanh nghiệp phải hiểu rằng, minh bạch tài chính không chỉ là yêu cầu quản trị, mà còn là ranh giới sinh tử giữa hợp pháp và hình sự.

"Trong thời đại số, khi dữ liệu kế toán, ngân hàng và cơ quan thuế được liên thông theo thời gian thực, không gian cho ‘hai sổ’ gần như không còn. Chỉ có minh bạch mới giúp doanh nghiệp tồn tại bền vững. Bởi “thị trường không sụp đổ vì thiếu tiền, mà vì mất niềm tin", bà Minh nhấn mạnh.