Lừa đảo tài chính thời 4.0: Hệ lụy từ niềm tin mù quáng và lỗ hổng kiến thức

Công nghệ số con dao hai lưỡi trong thế giới tài chính

Mới đây, Tiến sĩ, Chuyên gia tài chính ngân hàng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Thị trường Tài chính và Bất động sản Toàn cầu - Nguyễn Trí Hiếu đã phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp ngăn chặn làn sóng lừa đảo ngày một lan rộng.

Theo đó, trong thời gian gần đây, các vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản với quy mô hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tỷ đồng đã và đang gây rúng động dư luận.

Hàng nghìn nhà đầu tư rơi vào “bẫy” của những mô hình đầu tư phi pháp, đa phần được "ngụy trang" dưới hình thức hiện đại, đậm chất công nghệ như sàn giao dịch tiền ảo, ứng dụng blockchain, AI đầu tư...

Chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu nhận định: “Sự phát triển của công nghệ số đúng là một con dao hai lưỡi. Một mặt, nó mở ra cơ hội đầu tư và kiếm tiền hấp dẫn; mặt khác lại tạo điều kiện cho các đối tượng lừa đảo tận dụng, tinh vi hóa thủ đoạn”.

Tuy nhiên, theo ông Hiếu, bản chất của các chiêu trò lừa đảo không thay đổi, vẫn là khai thác lòng tham, đánh vào tâm lý "làm giàu nhanh", tạo nên cảm giác thắng lợi ban đầu để dẫn dụ con mồi đầu tư số tiền ngày càng lớn. Khi đạt được mục tiêu, những sàn giao dịch hoặc dự án này đột ngột biến mất, để lại những nhà đầu tư trắng tay.

Tâm lý làm giàu nhanh và sự thiếu hiểu biết là “mảnh đất màu mỡ” cho kẻ gian

Một trong những nguyên nhân cốt lõi khiến tình trạng lừa đảo bùng phát là tâm lý ham làm giàu nhanh, đặc biệt phổ biến ở những quốc gia đang phát triển như Việt Nam.

“Người Việt, nhất là giới trẻ, có khuynh hướng mạo hiểm cao, dám thử thách, nhưng lại thiếu kiến thức tài chính nền tảng. Đây chính là mảnh đất màu mỡ để các đối tượng lừa đảo khai thác”, ông Hiếu cảnh báo.

Thực tế cho thấy, không ít nhà đầu tư tham gia vào các dự án blockchain, tiền mã hóa mà không hề hiểu rõ những khái niệm cơ bản. Chỉ cần thấy “người trước” thắng lớn, “lợi nhuận gấp ba, gấp năm” là họ sẵn sàng đổ tiền vào, bất chấp rủi ro. Hậu quả là khi các sàn bị đánh sập, họ mới tỉnh ngộ thì đã quá muộn.

Một vấn đề đáng báo động khác là vai trò của những người có tầm ảnh hưởng trong xã hội, từ doanh nhân, nhà đầu tư kỳ cựu cho đến người nổi tiếng trên mạng xã hội.

“Chính họ, vô tình hoặc hữu ý, đã góp phần hợp thức hóa các mô hình đầu tư rủi ro. Người dân đặt lòng tin tuyệt đối, thậm chí thần tượng hóa, dẫn đến sự tin tưởng mù quáng,” ông Hiếu nêu rõ.

Bản thân ông cũng từng là nạn nhân bị mạo danh trong các chương trình giả mạo đầu tư chứng khoán, tài chính trên mạng. Tên tuổi của ông bị lợi dụng để lôi kéo người dân góp vốn.

Do đó, ông Hiếu kiến nghị cần có quy định pháp lý rõ ràng để kiểm soát trách nhiệm của những người kêu gọi đầu tư, đặc biệt là người nổi tiếng. Mọi hành vi lừa đảo, gian dối  dù trực tiếp hay gián tiếp đều phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Cũng theo ông Hiếu, dù Việt Nam đã có những hành lang pháp lý nhất định, đặc biệt là Nghị quyết 05 về thử nghiệm các cơ chế quản lý tài sản số, tuy nhiên, hiện nay pháp luật hiện tại vẫn chưa đủ chặt chẽ.

“Nhiều vụ việc không thể xử lý triệt để do thiếu cơ sở pháp lý cụ thể. Bên cạnh đó, thực thi pháp luật còn thiếu thống nhất, chưa đồng bộ giữa các cơ quan chức năng”, ông Hiếu nhấn mạnh.

Vì vậy, ông đề xuất cần sớm xây dựng một bộ luật hoàn chỉnh về tài sản số, tiền mã hóa và các mô hình đầu tư công nghệ. Song song đó, việc nâng cao năng lực thực thi pháp luật ở các cấp cũng là điều kiện tiên quyết để ngăn chặn lừa đảo từ gốc.

Một trong những biện pháp then chốt để bảo vệ người dân chính là tăng cường giáo dục tài chính.

“Cần đưa giáo dục tài chính vào trường học, chương trình phổ cập cộng đồng. Người dân cần hiểu rõ bản chất các công cụ tài chính hiện đại, nắm được rủi ro trước khi tham gia”, ông Hiếu đề xuất.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính nên có một đơn vị chuyên trách nhằm giải đáp, tư vấn và cảnh báo người dân về các mô hình đầu tư có dấu hiệu rủi ro, lừa đảo.

Làm sao nhận biết mô hình lừa đảo?

Theo ông Hiếu, rất khó để phân biệt giữa một rủi ro đầu tư thông thường và một mô hình lừa đảo chuyên nghiệp. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu cảnh báo sớm như: Cam kết lợi nhuận “khủng”, phi thực tế. Không minh bạch thông tin pháp lý, đơn vị chủ quản. Không cung cấp thông tin về rủi ro. Tập trung vào việc kêu gọi thêm người, mô hình đa cấp trá hình.

“Khi thấy một dự án hứa hẹn lợi nhuận nhanh, cao và dễ dàng thì đó chính là lúc bạn nên cẩn trọng nhất,” ông Hiếu khuyến cáo.

Để tránh rơi vào cái bẫy tài chính đang chờ sẵn, chuyên gia Hiếu cho rằng, yếu tố tiên quyết là cần trang bị kiến thức tài chính nền tảng, đặc biệt là về đầu tư số, tài sản mã hóa. Không những vậy cần tìm hiểu kỹ chủ thể đầu tư, đơn cử là tổ chức đó, người điều hành, giấy phép kinh doanh, địa chỉ, vốn điều lệ…

Ngoài ra, cần xác minh thông tin từ cơ quan chức năng, chẳng hạn qua Bộ Tài chính, trước khi quyết định góp vốn. Không bao giờ đầu tư vì tin vào hình ảnh hay lời hứa của người nổi tiếng. Luôn cảnh giác với lời mời gọi lợi nhuận cao và không rõ ràng về rủi ro.

Thời đại công nghệ 4.0 mang lại nhiều cơ hội đầu tư, nhưng cũng tiềm ẩn vô vàn cạm bẫy. Trong bối cảnh lừa đảo tài chính ngày càng tinh vi, điều quan trọng nhất đối với mỗi người dân, nhà đầu tư là giữ cái đầu tỉnh táo, trang bị đầy đủ kiến thức tài chính, và không đặt niềm tin mù quáng vào bất kỳ ai dù họ có nổi tiếng đến đâu.

“Muốn giàu bền vững, đừng tìm đường tắt. Muốn an toàn, hãy hiểu rõ trước khi bước chân vào cuộc chơi tài chính” – Nguyễn Trí Hiếu