Từ chối nhận chuyển khoản để né thuế, hộ kinh doanh đối diện trách nhiệm pháp lý nào?

Gần đây, nhiều tiểu thương và hộ kinh doanh nhỏ lẻ đã chia sẻ trên mạng xã hội các thông báo đề nghị khách hàng tránh ghi nội dung chuyển khoản có liên quan đến việc mua bán hàng hóa hoặc dịch vụ. Thậm chí, một số quán ăn và cửa hàng còn từ chối việc thanh toán qua chuyển khoản, chỉ chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt. Nguyên nhân là do Nhà nước có các chính sách thắt chặt hoạt động khai thuế.

Liên quan đến vấn đề này, Tiếp thị & Gia đình đã có cuộc trò chuyện cùng Luật sư Phạm Ngọc Hải - Giám đốc điều hành tại AMI Consultant & Lawyer. Trong cuộc trò chuyện, luật sư đã phân tích những rủi ro pháp lý, từ xử phạt hành chính đến trách nhiệm hình sự, đồng thời đưa ra những lời khuyên đối với các hộ kinh doanh. 

PV: Thưa luật sư, việc hộ kinh doanh từ chối thanh toán chuyển khoản hoặc yêu cầu khách hàng không ghi nội dung giao dịch có vi phạm quy định pháp luật nào không, đặc biệt theo Luật Quản lý thuế 2019 và Luật Giá 2023? Hành vi này có được xem là dấu hiệu trốn thuế không?

Trong giao dịch mua bán, điều kiện thanh toán tùy thuộc vào ý chí, thỏa thuận của các bên nên pháp luật không có quy định bắt buộc người bán phải nhận thanh toán bằng chuyển khoản. Một số trường hợp người bán lớn tuổi, không biết sử dụng tài khoản ngân hàng hoặc các cơ sở thực hiện quản lý truyền thống thông qua sổ sách, giấy tờ… thì việc không nhận tiền thanh toán thông qua chuyển khoản cũng không trái quy định pháp luật. Tuy nhiên, nếu người bán yêu cầu thanh toán bằng tiền mặt để che giấu doanh thu, giảm bớt số tiền thuế phải nộp thì đây là hành vi trái quy định pháp luật, có dấu hiệu trốn thuế.

PV: Theo quy định, mức xử phạt hành chính cho hành vi trốn thuế là gì? Trong trường hợp số tiền trốn thuế lớn hoặc tái phạm, luật sư có thể giải thích rõ về trách nhiệm hình sự đối với hành vi này không?

Theo quy định tại Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP thì tùy thuộc vào các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ mà người nộp thuế có thể bị xử phạt vi phạm hành chính từ 01 lần đến 03 lần số tiền thuế trốn.Ngoài ra, người nộp thuế còn có thể bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc nộp đủ số tiền thuế vào ngân sách nhà nước.

Trường hợp số tiền trốn thuế từ 100.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn thuế hoặc đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội khác liên quan theo quy định, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm thì người trốn thuế còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, người phạm tội có thể bị phạt tiền lên đến 4.500.000.000 đồng, mức hình phạt tù áp dụng cao nhất có thể lên đến 07 năm.

Đối với pháp nhân thương mại trốn thuế cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt tiền lên đến 10.000.000.000 đồng, bị đình chỉ hoạt động có thời hạn hoặc vĩnh viễn.

PV: Theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP yêu cầu hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng phải xuất hóa đơn điện tử từ 1/6/2025.Trường hợp hộ kinh doanh không tuân thủ hoặc cố tình không ghi nhận doanh thu qua chuyển khoản, họ sẽ đối mặt với những hậu quả pháp lý nào?

Theo quy định tại khoản 8 Điều 1 Nghị định 70/2025/NĐ-CP thì hộ kinh doanh có doanh thu hàng năm từ 01 tỷ đồng trở lên phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối chuyển dữ liệu điện tử với cơ quan thuế từ ngày 01/06/2025. Quy định này giúp cơ quan thuế quản lý chặt chẽ hơn đối với việc kê khai doanh thu của các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh, giảm bớt tình trạng khai báo sai, khai báo giảm doanh thu để giảm số tiền thuế phải nộp. Do máy tính tiền kết nối chuyển dữ liệu điện tử với cơ quan thuế nên việc khai báo sai, che giấu doanh thu nhằm trốn thuế sẽ khó có thể được thực hiện.

PV: Việc ép khách hàng thanh toán bằng tiền mặt thay vì chuyển khoản có vi phạm quyền lợi người tiêu dùng không? Người tiêu dùng có thể khiếu nại hoặc yêu cầu xử lý hành vi này như thế nào?

Như đã trao đổi ở trên, trường hợp người bán vì lý do không biết sử dụng công nghệ, chưa chuẩn bị cơ sở vật chất, kỹ thuật thực hiện cho việc thanh toán thông qua tài khoản ngân hàng hoặc đơn giản cách thức quản lý tài chính của họ thông qua sổ sách truyền thống… thì pháp luật không buộc họ phải nhận thanh toán bằng chuyển khoản.Chỉ khi hành vi yêu cầu thanh toán tiền mặt để cố tình che giấu doanh thu, giảm số tiền thuế phải nộp thì mới bị xử lý liên quan đến hành vi trốn thuế theo quy định.

PV: Trong bối cảnh Chính phủ thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt và chuyển đổi số, luật sư đánh giá thế nào về tác động của việc từ chối chuyển khoản đối với tính minh bạch của thị trường? 

Trong bối cảnh hiện nay việc thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng trở nên phổ biến, việc từ chối chuyển khoản của những người bán gây không ít bất tiện cho người tiêu dùng, nếu người bán từ chối thanh toán chuyển khoản để nhằm trốn thuế thì đây là hành vi trái quy định pháp luật, cơ quan chức năng cần vào cuộc để kiểm tra, xử lý theo đúng quy định pháp luật để làm gương, răn đe và phòng ngừa chung.

Đối với người bán sử dụng phương thức từ chối nhận chuyển khoản nhằm trốn thuế thì cũng không thể thực hiện kinh doanh một cách chân chính và bền vững, bởi lẽ, cơ quan nhà nước có nhiều công cụ khác nhau để quản lý thuế.Việc sử dụng những thủ thuật như không nhận thanh toán chuyển khoản để trốn thuế trong ngắn hạn có thể để lại nhiều mối lo ngại hơn trong dài hạn đối với cơ sở kinh doanh khi cơ quan nhà nước hoàn toàn có thể kiểm tra và phát hiện hành vi sai phạm, lúc này, số tiền trốn thuế lớn có thể khiến các chủ cơ sở vướng vào vòng lao lý với mức hình phạt hết sức nghiêm khắc.

Do vậy, ngay từ bây giờ, các chủ cơ sở cần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, khai báo đầy đủ và đúng số tiền thuế phải nộp thay vì sử dụng các thủ thuật, các phương pháp cực đoan để che giấu, trốn đóng thuế.

PV: Nhiều hộ kinh doanh lo ngại việc kê khai doanh thu qua chuyển khoản sẽ dẫn đến thuế cao hơn. Luật sư có lời khuyên nào để họ tuân thủ quy định về thuế và hóa đơn điện tử mà vẫn duy trì hoạt động kinh doanh hiệu quả? Làm thế nào để họ tận dụng các chính sách hỗ trợ như vay vốn ưu đãi hoặc chuyển đổi lên doanh nghiệp nhỏ và vừa?

Việc kê khai doanh thu cao hơn sẽ dẫn đến mức thuế phải đóng là cao hơn, điều này là hoàn toàn bình thường, thể hiện trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức với nhà nước, với xã hội.

Đối với các hộ kinh doanh có quy mô lớn có thể nghiên cứu chuyển đổi loại hình sang doanh nghiệp nhỏ và vừa để có thể hưởng các chính sách ưu đãi, miễn giảm thuế Thu nhập doanh nghiệp theo Nghị quyết 198/2025/QH15. Đồng thời, cách thức tính thuế của doanh nghiệp cũng có điểm khác biệt so với hộ kinh doanh.

Cụ thể, thuế Thu nhập doanh nghiệp sẽ tính dựa trên lợi nhuận của doanh nghiệp (nói theo cách đơn giản là doanh thu trừ chi phí), nếu doanh thu đầu vào lớn nhưng doanh nghiệp có đủ hồ sơ chứng từ hợp lệ liên quan đến các khoản chi phí hợp pháp đã bỏ ra trong quá trình hoạt động kinh doanh thì cũng hoàn toàn không phải lo lắng về việc số tiền thuế phải đóng là quá cao hay vượt quá điều kiện, khả năng của doanh nghiệp.

Về dài hạn, sớm hay muộn thì các cơ sở kinh doanh cũng cần phải nâng cao công tác quản lý để một mặt thực hiện đúng quy định pháp luật, mặt khác cũng cần nắm bắt các quy định, kê khai hợp lệ các chứng từ để bảo đảm số tiền thuế phải đóng là chính xác, vừa đóng góp tích cực cho sự phát triển của xã hội, vừa bảo đảm việc kinh doanh được thực hiện trên cơ sở bền vững, đúng quy định pháp luật.

PV: Cảm ơn luật sư Phạm Ngọc Hải về những chia sẻ!