Người nổi tiếng quảng cáo dịch vụ cấm: ‘Không biết’ không đồng nghĩa 'vô tội'

Ngày 18/9, nhóm nhạc Ngũ Hổ Tướng gồm Ưng Hoàng Phúc, Khánh Phương, Lâm Chấn Huy, Dương Ngọc Thái và Lưu Hưng ra mắt MV "Anh em trước sau như một", nhanh chóng thu hút hàng trăm nghìn lượt xem chỉ sau 3 ngày. Thế nhưng, thay vì chỉ gây chú ý bởi màn kết hợp hiếm có, sản phẩm lại vướng tranh cãi khi khán giả phát hiện chi tiết quảng cáo liên quan đến web cá cược.

Trước làn sóng chỉ trích, ca sĩ Khánh Phương đã lên tiếng trên trang cá nhân, khẳng định cả nhóm “không hề biết có liên quan đến web cờ bạc” và không có ý định quảng bá cho dịch vụ bị cấm.

Lùm xùm của nhóm nghệ sĩ cho thấy một khoảng trống trong ý thức trách nhiệm của người nổi tiếng khi tham gia quảng cáo. Để lý giải rõ hơn, Tiếp thị & Gia đình đã có cuộc trò chuyện với luật sư Vũ Quốc Anh - Công ty Luật TNHH Văn Chương, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội.

Thưa luật sư Vũ Quốc Anh, ca sĩ Khánh Phương cho rằng mình và nhóm không hề biết MV có liên quan đến trang web cờ bạc. Vậy sự “không biết” này có đủ để loại trừ trách nhiệm pháp lý của nghệ sĩ hay không?

Luật sư Vũ Quốc Anh: Trước hết, cần nhìn nhận vụ việc dưới hai góc độ: pháp lý và xã hội. 

Về pháp lý, dù ca sĩ Khánh Phương cho rằng anh và nhóm không biết đối tác liên quan đến trang web cờ bạc và tin tưởng vào giấy phép kinh doanh của họ, thì theo khoản 1 Điều 7 Luật Quảng cáo 2012, “Sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh thì đồng thời cấm quảng cáo”. Đánh bạc, cá cược trực tuyến thuộc nhóm hành vi bị cấm, do đó việc để logo hoặc hình ảnh trang web này xuất hiện trong MV, dù trong thời gian ngắn vẫn có thể bị coi là quảng cáo cho dịch vụ trái pháp luật.

Về mặt xã hội, lí do “không biết” chỉ có thể được xem xét như tình tiết giảm nhẹ, chứ không loại trừ hoàn toàn trách nhiệm pháp lý. Bởi theo Điều 14 Luật Quảng cáo, người phát hành quảng cáo - bao gồm cả nghệ sĩ có nghĩa vụ kiểm tra tính hợp pháp của sản phẩm, dịch vụ trước khi gắn hình ảnh của mình với chúng. Đây không chỉ là quy định pháp luật, mà còn là chuẩn mực nghề nghiệp.

Trách nhiệm không chỉ nằm ở ê-kíp sản xuất, mà trực tiếp gắn với nghệ sĩ - người giữ vai trò trung tâm trong việc truyền tải hình ảnh tới công chúng.

Nếu xét theo pháp luật, những hành vi quảng cáo nào bị coi là vi phạm, đặc biệt trong trường hợp người nổi tiếng tham gia?

Theo Luật Quảng cáo 2012 và các nghị định hướng dẫn, có 4 nhóm sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ bị cấm quảng cáo: (1) những sản phẩm cấm kinh doanh, (2) các loại thuốc, chất cấm, (3) sản phẩm không được phép lưu hành và (4) hàng hóa vi phạm đạo đức, thuần phong mỹ tục. Trong đó, dịch vụ cá cược, cờ bạc, lô đề trực tuyến rõ ràng thuộc diện bị cấm.

Khi tham gia quảng cáo, trách nhiệm pháp lý của nghệ sĩ được xác định dựa trên hành vi khách quan. Nếu nghệ sĩ trực tiếp ký hợp đồng với đơn vị tài trợ và nhận thù lao, trách nhiệm càng rõ ràng. Ngay cả khi chỉ tham gia biểu diễn trong MV, nếu biết hoặc buộc phải biết hình ảnh của mình gắn với sản phẩm bị cấm, họ vẫn có thể bị coi là vi phạm.

Đặc biệt, theo Khoản 1 Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: “Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý”. Đồng nghĩa, hình ảnh ca sĩ chỉ xuất hiện trong MV khi họ đã chấp thuận và sự đồng thuận ấy kéo theo nghĩa vụ kiểm soát nội dung gắn với hình ảnh của mình. Nghệ sĩ không thể viện lý do “chỉ là diễn viên trong MV” để phủ nhận trách nhiệm, bởi họ là chủ thể chính, tham gia có chủ động và có hợp đồng rõ ràng.

Đâu là ranh giới giữa xử phạt hành chính với truy cứu trách nhiệm hình sự trong các trường hợp người nổi tiếng quảng bá dịch vụ cờ bạc, cá cược, thưa ông?

Ranh giới giữa xử phạt hành chính và truy cứu hình sự phụ thuộc vào yếu tố lỗi cố ý và mức độ hưởng lợi.

Theo Nghị định 38/2021/NĐ-CP, hành vi quảng cáo hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh có thể bị phạt từ 70 - 100 triệu đồng đối với cá nhân, kèm biện pháp buộc tháo gỡ nội dung vi phạm. Với tổ chức, mức phạt gấp đôi, tức 140 - 200 triệu đồng. Đây là chế tài hành chính.

Tuy nhiên, nếu xác định có yếu tố hưởng lợi bất chính, chẳng hạn nghệ sĩ hoặc ê-kíp trực tiếp ký hợp đồng với nhà cái, nhận thù lao hay lợi ích vật chất để gắn hình ảnh với trang web cờ bạc thì có thể bị xử lý hình sự. Điều 322 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017, 2025) quy định: người tổ chức đánh bạc có thể bị phạt tiền 50 - 300 triệu đồng hoặc phạt tù 1 - 5 năm; nếu thu lợi bất chính từ 50 triệu đồng trở lên, mức phạt tăng lên 5 - 10 năm tù.

Theo ông, việc nghệ sĩ quảng bá dịch vụ vi phạm gây ra tác động xã hội như thế nào?

Người nổi tiếng, đặc biệt là ca sĩ, diễn viên thường có lượng người hâm mộ lớn, trong đó đa phần là giới trẻ. Khi họ xuất hiện cùng sản phẩm hoặc dịch vụ, người hâm mộ có xu hướng tin tưởng và làm theo.

Việc nghệ sĩ vô tình hay cố ý quảng bá cho dịch vụ cờ bạc không chỉ vi phạm pháp luật, mà còn dẫn đến những hệ quả xã hội tiêu cực:

• Tạo tâm lý hợp thức hóa hành vi sai trái: Công chúng có thể nghĩ rằng nếu thần tượng tham gia, nghĩa là hoạt động đó “không có vấn đề”.

• Làm xói mòn niềm tin vào nghệ sĩ và môi trường nghệ thuật.

• Gia tăng gánh nặng quản lý nhà nước: Khi các kênh truyền thông, mạng xã hội lan truyền hình ảnh vi phạm, cơ quan quản lý phải mất nhiều nguồn lực để xử lý, gỡ bỏ, kiểm soát.

Vai trò của người nổi tiếng không chỉ dừng lại ở “một cá nhân ký hợp đồng quảng cáo” mà còn là “người truyền thông” có tác động lớn đến xã hội. Trách nhiệm của họ do vậy càng nặng nề.

Ông có khuyến nghị gì để người nổi tiếng tránh rủi ro pháp lý khi tham gia quảng cáo?

Theo tôi, có 3 điều quan trọng mà nghệ sĩ cần lưu ý: Thứ nhất, kiểm chứng kỹ đối tác và nội dung sản phẩm mình sẽ quảng cáo. Trước khi ký hợp đồng, cần yêu cầu đối tác cung cấp giấy phép kinh doanh, ngành nghề hoạt động, đồng thời nên nhờ luật sư hoặc chuyên gia pháp lý thẩm định. 

Thứ hai, quản trị hợp đồng chặt chẽ. Hợp đồng cần quy định rõ phạm vi, hình thức sử dụng hình ảnh, nội dung quảng cáo và trách nhiệm bồi thường nếu đối tác sử dụng sai mục đích. 

Thứ ba, xây dựng bộ quy tắc ứng xử nghề nghiệp. Nhiều nước có quy định yêu cầu nghệ sĩ, người nổi tiếng phải minh bạch thông tin quảng cáo, không được quảng bá sản phẩm trái pháp luật, không rõ nguồn gốc. Việt Nam cũng cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý theo hướng này để ràng buộc trách nhiệm xã hội của người nổi tiếng.

Quan trọng hơn cả, bản thân nghệ sĩ phải ý thức rằng uy tín của họ là vốn liếng quan trọng nhất. Một lần sai lầm trong quảng cáo có thể đánh đổi bằng sự nghiệp. 

Vụ việc của ca sĩ Khánh Phương cùng nhóm Ngũ Hổ Tướng cho thấy một khoảng trống trong ý thức trách nhiệm của người nổi tiếng khi tham gia quảng cáo. Pháp luật đã có chế tài nhưng điều quan trọng hơn là nhận thức của chính nghệ sĩ!

Cảm ơn luật sư Vũ Quốc Anh vì những chia sẻ hữu ích cùng Tiếp thị & Gia đình!