'80% quảng cáo gây bức xúc trên mạng là trá hình thực phẩm chức năng', người tiêu dùng cần đặc biệt lưu ý gì?

Những năm qua, thị trường thực phẩm chức năng phát triển bùng nổ, hiện giờ đã có 24.000 số đăng ký, vượt qua cả thuốc (22.000). Hơn 70% thực phẩm chức năng trên thị trường là sản xuất trong nước, nhưng rất quản lý, giám sát chất lượng các sản phẩm này.

Pháp luật quy định, cơ sở sản xuất (hoặc nhập khẩu) thực phẩm chức năng phải áp dụng dây chuyền đạt chuẩn GPM, nhưng thực tế, không ít mặt hàng ra đời từ "công nghệ xô chậu" - tức là mua nguyên liệu thành phần sau đó trộn trong xô chậu và đóng gói.

Đáng chú ý, thời gian qua, hiện tượng quảng cáo thực phẩm chức năng như thần dược, quảng cáo sai sự thật, quảng cáo lừa dối, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng; quảng cáo không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận đã và đang diễn ra nhưng vẫn chưa có giải pháp để kiểm soát triệt để vấn đề này.

Sẽ có Luật hình sự liên quan pháp luật quảng cáo

Trước thực trạng này, tại Kỳ họp 8, Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu đã chất vấn Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan. Trả lời vấn đề này, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan cho hay, quảng cáo thuốc có đầy đủ quy định pháp luật liên quan.  Để đảm bảo an toàn thực phẩm và sức khỏe người tiêu dùng, Bộ Y tế đã ban hành quy định bắt buộc các nhà máy sản xuất phải tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn thực hành tốt. Bộ luật Hình sự cũng quy định rõ các mức xử phạt đối với hành vi sản xuất, kinh doanh và quảng cáo thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng.

“Theo quy định hiện hành, quản lý mỹ phẩm, thực phẩm chức năng theo cơ chế hậu kiểm, công bố sản phẩm, kiểm tra hậu mại. Với cơ chế này, tổ chức cá nhân phải chịu trách nhiệm đưa sản phẩm ra thị trường, đăng ký kinh doanh với đơn vị kinh doanh mỹ phẩm, tiến hành công bố sản phẩm với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền (Bộ Y tế hoặc Sở Y tế tùy theo từng loại sản phẩm)”, Bộ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh.

Đối với các sản phẩm quảng cáo, theo quy định của pháp luật về quảng cáo, sản phẩm quảng cáo phải có giấy xác nhận nội dung quảng cáo được các cơ quan có thẩm quyền cung cấp. Việc bán hàng online không rõ nguồn gốc xuất xứ, không đáp ứng đầy đủ các quy định thì đều là vi phạm. 

Vì vậy, Bộ Y tế sẽ tăng cường thanh, kiểm tra các quảng cáo thực phẩm chức năng, quảng cáo sai sự thật, lừa dối hay gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. 

PGS.TS Trần Đáng - Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam chia sẻ, hiện tượng sai phạm trong quảng cáo thực phẩm chức năng không chỉ gây ra hậu quả "tiền mất, tật mang" cho người tiêu dùng mà còn làm giảm uy tín của ngành thực phẩm chức năng, làm lẫn lộn giữa các doanh nghiệp làm ăn chân chính với doanh nghiệp làm ăn gian dối.

Theo ông Đáng, có 4 hiện tượng vi phạm đạo đức: Quảng cáo sai sự thật, lừa gạt, giả mạo; quảng cáo phóng đại, thổi phồng sản phẩm; quảng cáo mơ hồ gây hiểu nhầm; quảng cáo nhắm vào các đối tượng nhạy cảm (người bệnh ung thư, hiểm nghèo).

PGS.TS Nguyễn Thanh Phong - nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) chia sẻ về một chiêu trò hiện nay, khi bị cơ quan chức năng "sờ gáy", nhiều công ty trắng trợn, sẵn sàng chối bay không nhận nội dung trên trang website đó mình đang quảng cáo.

"Nếu thấy bất cứ một trong những dấu hiệu sau, người tiêu dùng có quyền nghi ngờ về sai phạm quảng cáo như dùng cán bộ y tế, danh nghĩa cán bộ y tế để quảng cáo; lấy danh nghĩa bài thuốc đông y nhưng thực chất là thực phẩm để quảng cáo chữa khỏi bệnh là quảng cáo sai sự thật; dùng  lời cảm ơn, phát biểu của bệnh nhân để quảng cáo thực phẩm chức năng; quảng cáo thực phẩm chức năng nhưng khẳng định chữa dứt điểm bệnh...", nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm khuyến cáo.

Hãy là người tiêu dùng thông minh

Theo bài viết của bà Phạm Khánh Phong Lan - Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, thực phẩm chức năng là những sản phẩm kết hợp giữa thực phẩm và các chất bổ sung như axit amin, enzyme, khoáng chất... nhằm thực hiện "chức năng" tăng cường sức khỏe.

Không thể phủ nhận mặt tích cực của thực phẩm chức năng trong việc hỗ trợ điều trị, bổ sung dinh dưỡng, nâng cao thể trạng cho người bệnh. Đây cũng là trào lưu, xu thế quốc tế trong đầu tư cho sức khỏe. Nhưng thị trường này phát triển quá nhanh trong sự kiểm soát thiếu chặt chẽ nên đang gây ra nhiều hệ lụy và tai tiếng.

Theo bà Phong Lan, thực phẩm chức năng được quảng cáo thổi phồng như thần dược ở khắp nơi, trên mạng xã hội, thậm chí cả truyền hình. Thống kê của Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam cho thấy, có tới 80% các quảng cáo gây bức xúc hiện nay trên mạng xã hội là "trá hình" thực phẩm chức năng. 

Vì vậy, Luật Quảng cáo sửa đổi đang nỗ lực siết chặt, yêu cầu người quảng cáo phải thật sự sử dụng sản phẩm có hiệu quả, rồi mới được quảng cáo (một yêu cầu khó khả thi). Ngành y tế cấm chuyên gia tham gia quảng cáo thuốc, thực phẩm chức năng.

Tuy nhiên, theo Giám đốc Sở, những giải pháp này vẫn chỉ hỗ trợ phần ngọn, và còn chưa tính hết khả năng trong tương lai. "Chúng ta sẽ làm gì với các trường hợp dùng công nghệ AI giả người để quảng cáo. Gốc của vấn đề vẫn là câu chuyện kiểm định nguồn gốc xuất xứ", bà Phong Lan nhấn mạnh.

Vị Giám đốc Sở cho rằng, cần truyền thông nâng cao nhận thức của người sử dụng, làm sao phân biệt được thuốc và thực phẩm chức năng, tác dụng và giới hạn của thực phẩm chức năng - không thể thay thế thuốc chữa bệnh và hãy là người tiêu dùng thông minh chọn sản phẩm uy tín và chất lượng.

Về giải pháp khắc phục, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho hay, thời gian tới sẽ sửa đổi, bổ sung Luật An toàn thực phẩm sửa đổi, sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP ngày 2/2/2018 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm theo hướng thống nhất giữa các quy định pháp luật, tháo gỡ những khó khăn bất cập trong quản lý, đáp ứng thực tiễn. Đồng thời, sửa đổi Luật Quảng cáo để khắc phục các vấn đề còn vướng mắc, khó khăn trong công tác quản lý quảng cáo thực phẩm chức năng.

Cùng đó, cần tăng cường công tác quản lý quảng cáo thực phẩm chức năng, nhất là quảng cáo qua mạng xã hội; công khai tên cơ sở vi phạm, sản phẩm vi phạm, nội dung vi phạm trên các phương tiện thông tin đại chúng theo quy định của pháp luật và có chế tài xử phạt phù hợp; bổ sung hành vi và tăng mức tiền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quảng cáo để bảo đảm tính răn đe.

Chia sẻ về giải pháp để quản lý thực phẩm chức năng bán ra thị trường phải đảm bảo chất lượng, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên khẳng định, thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với các bộ ngành, địa phương để tuyên truyền, cảnh báo, hướng dẫn người tiêu dùng trong phân biệt hàng thật - giả; phổ biến, giáo dục pháp luật để nâng cao nhận thức cho người dân nhằm hạn chế sai phạm; tăng cường kiểm tra, xác minh chứng từ; rà soát, kiểm tra các kho bãi nhập lậu, điểm tập kết chuyển phát nhanh... tại các địa bàn trọng điểm trên cả nước; giám sát kiểm tra hoạt động bán hàng đa cấp, sử dụng mạng xã hội để kinh doanh thực phẩm chức năng, dược phẩm...

Để làm tốt công tác quản lý trong thời gian tới, chúng tôi đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm cho phép nghiên cứu, đề xuất ban hành Luật Thương mại điện tử để có công cụ quản lý đủ mạnh và đồng bộ. Đề nghị Quốc hội sớm thông qua sửa đổi Luật Dược tại kỳ họp này và Luật Hóa chất vào đầu kỳ họp tới hoặc kỳ họp gần nhất để có cơ sở quản lý tốt hơn trong kinh doanh dược mỹ phẩm và thương mại điện tử, Bộ trưởng Bộ Công Thương cũng bày tỏ.

Xử phạt đối với hành vi vi phạm về quảng cáo thực phẩm chức năng

Theo Điều 52 Nghị định 38/2021/NĐ-CP (được sửa đổi bởi điểm a, b Khoản 15 Điều 4 Nghị định 129/2021/NĐ-CP) thì việc xử phạt hành vi vi phạm các quy định về quảng cáo thực phẩm, phụ gia thực phẩm như sau:

Phạt tiền từ 05 triệu đồng đến 10 triệu đồng đối với hành vi quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe mà không có hoặc ghi không đúng hoặc không đọc rõ hoặc không thể hiện trong quảng cáo khuyến cáo “Thực phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh".

Phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 15 triệu đồng đối với một trong các hành vi sau đây: Quảng cáo thực phẩm, phụ gia thực phẩm không phù hợp với một trong các tài liệu theo quy định; Quảng cáo thực phẩm, phụ gia thực phẩm thiếu một trong các nội dung: Tên thực phẩm, phụ gia thực phẩm; khuyến cáo về nguy cơ, cảnh báo đối tượng không được sử dụng, tên và địa chỉ tổ chức, cá nhân chịu trách nhiệm đưa sản phẩm ra thị trường;...

Phạt tiền từ 15 triệu đồng đến 20 triệu đồng đối với hành vi tổ chức hội chợ, hội thảo, hội nghị, triển lãm có phát tán hoặc thuyết trình các sản phẩm in, ghi âm, ghi hình, thiết bị lưu chứa dữ liệu giới thiệu sản phẩm thực phẩm, phụ gia thực phẩm không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận nội dung theo quy định.

Phạt tiền từ 20 triêu đồng đến 30 triệu đồng đối với một trong các hành vi sau đây: Quảng cáo sử dụng hình ảnh, thiết bị, trang phục, tên, thư tín của các đơn vị, cơ sở y tế, bác sĩ, dược sĩ,...; Quảng cáo thực phẩm chức năng gây hiểu nhầm có tác dụng như thuốc chữa bệnh;...

Ngoài khung hình phạt nêu trên, chủ thể vi phạm còn bị áp dụng một số hình thức xử phạt bổ sung như Tước quyền sử dụng giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm; Tước quyền sử dụng giấy xác nhận nội dung quảng cáo và tiến hành các biện pháp khắc phục hậu quả mà mình gây ra.