Bài 3: Hình thành các tập đoàn lớn để phát triển công nghiệp đường sắt

Xây dựng quy định đặt hàng doanh nghiệp Việt

Đó là một trong những nội dung chính được Thủ tướng yêu cầu tại thông báo kết luận cuộc họp lần thứ nhất của Ban Chỉ đạo các công trình, dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt, vừa được Văn phòng Chính phủ phát đi mới đây.

Thông báo nêu rõ, mục tiêu là đến năm 2030-2045 phải phát triển được công nghiệp đường sắt (làm chủ sản xuất toa xe, đầu máy và hệ sinh thái liên quan công nghiệp đường sắt…).

Để đạt được mục tiêu này, một trong các giải pháp được người đứng đầu Chính phủ nhắc tới là hình thành các tập đoàn, doanh nghiệp lớn, bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân; xây dựng bộ quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật của Việt Nam; bổ sung đầy đủ các cơ chế chính sách đặc thù, đặc biệt cho các dự án, như bổ sung cơ chế chỉ định thầu, huy động nguồn lực…

Cụ thể, Thủ tướng giao Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp với Bộ Tư pháp rà soát các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đã được Quốc hội cho phép để kịp thời bổ sung thêm đầy đủ các cơ chế, báo cáo cấp có thẩm quyền quyết định trong tháng 5/2025.

Cùng với đó, khẩn trương xây dựng Nghị định theo trình tự, thủ tục rút gọn quy định việc lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp nhà nước được giao nhiệm vụ hoặc tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt; hoàn thành trong tháng 5/2025.

Khẩn trương nghiên cứu xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn về Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định về danh mục dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt được giao nhiệm vụ cho tổ chức, doanh nghiệp nhà nước hoặc đặt hàng cho tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm doanh nghiệp tư nhân); hoàn thành trong tháng 6/2025.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho hay, để doanh nghiệp trong nước yên tâm đầu tư dài hạn vào công nghiệp đường sắt, tại dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) chuẩn bị trình Quốc hội cho ý kiến, Bộ Xây dựng cũng đề xuất bổ sung quy định Nhà nước được đặt hàng doanh nghiệp nội làm sản phẩm theo yêu cầu. Chính sách đặt hàng sẽ đảm bảo thị trường đầu ra, khi đó các doanh nghiệp sẽ sẵn sàng đầu tư.

Ủng hộ việc tạo thuận lợi cho doanh nghiệp nội vươn lên, PGS-TS Nguyễn Chỉ Sáng, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp cơ khí Việt Nam cho rằng, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp nội làm tổng thành, kéo các doanh nghiệp khác đi theo hoặc các doanh nghiệp về thiết kế, quản lý dự án.

“Với đầu máy, toa xe, không chỉ Tổng công ty Đường sắt mới tham gia được, mà các doanh nghiệp khác cũng hoàn toàn có thể”, ông Sáng bày tỏ và dẫn chứng, như Tập đoàn Thành Công hay Thaco thì với quy mô các nhà máy ô tô hiện có, hệ thống kỹ sư trong tay, khả năng quản trị của mình… có thể tham gia phát triển công nghiệp đường sắt, thậm chí là làm đơn vị tổng thành, từ đó xây dựng xung quanh mình một hệ sinh thái doanh nghiệp công nghiệp phụ trợ đi theo.

Niềm tin với doanh nghiệp nội

TS Nguyễn Thị Chí Bình, Tổng thư ký Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ bày tỏ, sản xuất linh kiện cho công nghiệp đường sắt không có quá nhiều sự khác biệt so với công nghiệp ô tô. Vấn đề chỉ là có đơn hàng không, có dung lượng thì trường đủ lớn không, người mua có thiện chí… thì doanh nghiệp nội hoàn toàn có thể cải tiến dây chuyền, đầu tư để sản xuất.

Vị chuyên gia cho hay, có nhiều doanh nghiệp làm khuôn, làm nhựa, cả giải pháp tự động hoá, thiết bị ngành y tế, linh kiện cho điện gió, đóng tàu, lắp cả dây chuyền chứ không chỉ thiết bị rời... Họ làm nhà cung cấp cấp 1 cho các tập đoàn đa quốc gia để xuất khẩu.

“Sau vài năm thực hiện chương trình công nghiệp hỗ trợ, đã có khoảng 30 doanh nghiệp nội được cấp chứng chỉ để xuất khẩu, đủ điều kiện, năng lực tham gia vào các chuỗi cung toàn cầu. Cho nên với công nghiệp đường sắt, nếu đủ sản lượng, các doanh nghiệp trong nước có thể làm tốt. Quan trọng là Chính phủ tạo dung lượng thị trường”, bà Bình bày tỏ.

Theo Thứ trưởng Huy, các dự án có quy mô đầu tư chưa từng có tiền lệ này mở ra những cơ hội thị trường vô cùng rộng lớn cho doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, để tận dụng hiệu quả nguồn lực này, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước và các doanh nghiệp, trên tinh thần hợp tác thực chất, minh bạch và cùng hướng đến lợi ích lâu dài.

“Doanh nghiệp cần chủ động đánh giá khách quan năng lực nội tại, xác định rõ phạm vi và khả năng tham gia vào từng hạng mục cụ thể. Doanh nghiệp hãy có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản và chủ động tham gia với tâm thế của những đối tác chiến lược chứ không chỉ đơn thuần là những nhà thầu”, ông Huy bày tỏ.

Sẽ còn nhiều hội thảo, diễn đàn để doanh nghiệp trình bày năng lực và kiến nghị chính sách. Đây cũng là cơ hội để các tập đoàn như Hòa Phát, Vingroup, Thaco, Fecon… kết nối đối tác, đưa ra những kế hoạch để thuyết phục các cơ quan quản lý.

Tận dụng được “miếng bánh” hàng trăm tỷ USD này, không chỉ là cơ hội kinh tế mà còn là bệ phóng để doanh nghiệp Việt vươn lên.