'Lương y' tự xưng, đánh đổi mạng sống vì tin vào lời quảng cáo 'bài thuốc Nam gia truyền'

Tạp chí Tiếp thị và Gia đình giới thiệu đến bạn đọc bài viết của bác sĩ Chuyên khoa II – Nguyễn Thị Diễm Hương, Phòng khám Hỗ trợ Điều trị Ung thư - Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh trong việc sử dụng các “bài thuốc Nam gia truyền” hay những “thần dược” có thể chữa khỏi ung thư:

Qua quảng cáo từ các “lương y” tự xưng, người bệnh dễ tin theo và từ bỏ các phương pháp điều trị chuẩn mực như phẫu thuật, hóa trị, xạ trị hoặc thuốc nhắm trúng đích. Nghiên cứu lớn tại Mỹ trên nhiều loại ung thư (ung thư vú, phổi, đại trực tràng, tuyến tiền liệt) cho thấy: người bệnh chọn điều trị thay thế thay vì điều trị chuẩn có nguy cơ tử vong cao gấp đôi. Lý do là khối u tiếp tục tiến triển, trong khi “thời gian vàng” để điều trị đã bị bỏ qua.

Bên cạnh đó khi thông tin sai lệch này lan truyền trên mạng xã hội, cộng đồng dễ rơi vào tình trạng “infodemic” - tức là khủng hoảng vì quá nhiều tin sai về y tế. WHO đã cảnh báo hiện tượng này và kêu gọi các quốc gia phải có chiến lược kiểm soát. Ở Việt Nam, Bộ Y tế, báo chí chính thống cũng nhiều lần lên tiếng về những hậu quả nghiêm trọng khi người dân nghe theo các “bài thuốc dân gian truyền miệng”. Đây không còn là chuyện cá nhân, mà là vấn đề sức khỏe cộng đồng.

 Vì sao từ bỏ điều trị chuẩn dẫn đến nguy cơ tử vong cao hơn?

Trong ung thư, thời gian là yếu tố sống còn. Một phân tích tổng hợp trên tạp chí y khoa BMJ cho thấy: chỉ cần trì hoãn điều trị chuẩn 4 tuần, nguy cơ tử vong đã tăng thêm 6–8%. Với mỗi tháng trôi qua, cơ hội chữa khỏi bệnh lại nhỏ đi.

“Thực tế lâm sàng chứng minh điều này. Có những người bệnh ban đầu được chỉ định phẫu thuật triệt để, nhưng vì tin vào “bài thuốc Nam gia truyền” mà trì hoãn vài tháng. Khi quay lại bệnh viện, khối u đã phát triển, di căn, không còn khả năng phẫu thuật. Thay vì có cơ hội khỏi bệnh, người bệnh phải bước vào giai đoạn điều trị chỉ nhằm kéo dài thời gian sống.

Điểm quan trọng cần nhấn mạnh: không phải người bệnh tử vong vì uống thêm thảo dược, mà là vì họ từ bỏ hoặc trì hoãn điều trị chuẩn – những phương pháp đã được chứng minh hiệu quả qua hàng ngàn nghiên cứu”, bác sĩ Diễm Hương cho biết.

Tin vào lời đồn đánh đổi cả tính mạng

Tại Phòng khám Hỗ trợ điều trị Ung thư, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM – Cơ sở 3, một người bệnh nam hơn 60 tuổi được chẩn đoán ung thư tuyến nước bọt. Các bác sĩ tại Bệnh viện Ung Bướu TP.HCM đánh giá có thể phẫu thuật triệt để. Tuy nhiên, người bệnh từ chối và về quê uống thuốc Nam. Sau hơn một năm rưỡi, khối u lan rộng, chiếm gần nửa hàm trên, không còn khả năng phẫu thuật. Trường hợp này là minh chứng rõ ràng cho hậu quả của việc từ bỏ điều trị chuẩn.

Trong y văn quốc tế cũng có nhiều ví dụ. “Black salve”, một loại cao bôi ngoài da từng được quảng bá chữa ung thư da, thực chất chứa chất ăn mòn mô (sanguinarine). Hậu quả là nhiều người bị hoại tử, tổn thương lan rộng, khối u khó kiểm soát hơn. Laetrile (amygdalin, từng được gọi sai là vitamin B17) cũng từng nổi tiếng một thời với lời quảng cáo chữa ung thư. Nhưng các nghiên cứu đã chứng minh không hiệu quả, đồng thời ghi nhận nhiều ca ngộ độc xyanua nguy hiểm.

Ở Việt Nam, không ít người bệnh sử dụng Hà thủ ô trong thời gian hóa trị. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh vị thuốc này có thể gây độc gan. Với người đang điều trị ung thư, độc tính này làm bác sĩ khó phân biệt nguyên nhân tăng men gan là do hóa chất hay do dược liệu, thậm chí buộc phải ngừng hoặc giảm liều thuốc chuẩn.

Những trường hợp trên cho thấy: tin vào lời đồn không chỉ gây hại trực tiếp mà còn khiến người bệnh mất cơ hội điều trị kịp thời.

Vai trò thật sự của y học cổ truyền trong điều trị ung thư

Bác sĩ Diễm Hương chia sẻ, điều quan trọng là phải nhìn nhận công bằng: y học cổ truyền không phải vô giá trị. Khi được sử dụng đúng cách, chúng có thể đóng góp thiết thực trong hỗ trợ điều trị.

●       Châm cứu: Nhiều nghiên cứu ngẫu nhiên có đối chứng cho thấy châm cứu giúp giảm đau, cải thiện tình trạng tê bì do hóa trị, giảm đau cơ xương khớp ở phụ nữ ung thư vú dùng thuốc nội tiết. Các hướng dẫn của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ASCO) và Hội Ung thư tích hợp đã khuyến nghị sử dụng châm cứu trong những trường hợp cụ thể.

●       Hoàng kỳ (Astragalus): Một số nghiên cứu nhỏ cho thấy khi kết hợp với hóa trị bạch kim ở ung thư phổi, Hoàng kỳ có thể giúp tăng tỷ lệ đáp ứng, giảm mệt mỏi, cải thiện miễn dịch. Tuy nhiên, bằng chứng còn hạn chế, cần thêm nhiều nghiên cứu quốc tế quy mô lớn.

●       Gừng (Zingiber officinale): Liều thấp (0,5–1 g/ngày) có tác dụng giảm buồn nôn và nôn do hóa trị. Đây là lựa chọn an toàn, đã được một số nghiên cứu ghi nhận hiệu quả bổ trợ.

Tuy vậy, thuốc Nam gia truyền và dược liệu trở nên nguy hiểm khi không có sự chỉ định từ chuyên gia theo từng thể trạng của mỗi người bệnh:

1.      Được dùng thay thế hoàn toàn cho điều trị chuẩn.

2.      Có tương tác thuốc: ví dụ St John’s wort làm giảm hiệu quả của thuốc imatinib; trà xanh đậm đặc có thể vô hiệu hóa tác dụng của thuốc bortezomib.

3.      Có độc tính riêng: Hà thủ ô gây tổn thương gan, một số dược liệu khác có thể gây suy thận hoặc rối loạn đông máu.

Trách nhiệm của cơ quan y tế và truyền thông

Ngăn chặn thông tin sai lệch không chỉ là trách nhiệm của bác sĩ mà còn là nhiệm vụ của hệ thống y tế và báo chí.

●       Ở tầm chính sách: WHO đã đưa ra khung quản trị “infodemic”, trong đó nhấn mạnh phải giám sát tin giả, phản ứng nhanh, đào tạo kỹ năng truyền thông khoa học cho cán bộ y tế.

●       Ở tầm thực tế: Các bệnh viện cần có cổng thông tin chính thống, giải đáp kịp thời cho người dân. Báo chí cần phỏng vấn chuyên gia ung bướu, kiểm chứng nguồn tin, tránh giật tít về “thần dược”. Mỗi bài báo về sức khỏe cần kèm theo dẫn chứng khoa học và cảnh báo rủi ro rõ ràng.

●       Hãy hỏi ý kiến từ chuyên gia Y học cổ truyền để có những nhận định khách quan hơn về việc sử dụng các phương pháp điều trị hỗ trợ.

Bác sĩ khuyến cáo

Nếu người bệnh hoặc gia đình được ai đó khuyên dùng “bài thuốc Nam chữa ung thư”, hãy ghi nhớ 3 nguyên tắc:

1.      Không trì hoãn điều trị chuẩn: Phẫu thuật, hóa trị, xạ trị, thuốc nhắm trúng đích là những phương pháp đã được chứng minh cải thiện sống còn.

2.      Kiểm chứng bằng chứng: Hãy hỏi “Có nghiên cứu lâm sàng nào chứng minh hiệu quả không? Có tổ chức ung thư quốc tế nào công nhận không?”.

3.      Trao đổi với bác sĩ: Bất kỳ loại thảo dược, thực phẩm chức năng nào cũng cần được bác sĩ ung bướu biết để kiểm tra tương tác và theo dõi an toàn.

Nâng cao nhận thức cộng đồng?

Có 3 mũi nhọn cần triển khai:

●       Giáo dục cộng đồng: Dùng ngôn ngữ dễ hiểu, ví dụ: “Trì hoãn điều trị 4 tuần, nguy cơ tử vong tăng 6–8%”. Thông điệp này rõ ràng, dễ nhớ và có cơ sở khoa học.

●       Tư vấn tích hợp tại bệnh viện: Thay vì bác sĩ chỉ nói “không nên dùng”, cần có khung tham vấn cụ thể: mục tiêu của người bệnh là gì, loại dược liệu nào có bằng chứng hỗ trợ, loại nào cần tránh.

●       Quản trị thông tin trên mạng xã hội: Gắn nhãn cảnh báo cho nội dung sai lệch, lan tỏa nội dung chuẩn mực, phản ứng nhanh khi xuất hiện “thần dược chữa ung thư” mới.

Thuốc Nam và y học cổ truyền có thể hỗ trợ người bệnh ung thư nếu sử dụng đúng vai trò: giảm triệu chứng, nâng cao thể trạng, cải thiện chất lượng sống. Nhưng khi dùng để thay thế hoàn toàn điều trị chuẩn, hậu quả thường rất nặng nề – mất đi cơ hội sống còn.

Người bệnh và gia đình cần tỉnh táo trước những lời quảng cáo “chữa khỏi ung thư 100%”. Lựa chọn sáng suốt là:

●       Điều trị theo phác đồ khoa học,

●       Cân nhắc bổ sung phương pháp Đông y đã có bằng chứng,

●       Luôn trao đổi với bác sĩ để đảm bảo an toàn.

Chỉ khi kết hợp chặt chẽ giữa khoa học hiện đại và những giá trị bổ trợ hợp lý của y học cổ truyền, người bệnh mới có thể được hưởng lợi tối đa, vừa an toàn vừa hiệu quả.