Bài học từ vụ AntEx: Doanh nghiệp cần làm gì để tránh rủi ro pháp lý khi luân chuyển dòng tiền?

Vụ việc Shark Bình và dự án AntEx đang thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận khi số tiền huy động từ nhà đầu tư được cho là đã bị rút ra, chuyển sang các công ty khác trong cùng hệ sinh thái NextTech. Đằng sau câu chuyện này là hàng loạt câu hỏi lớn về minh bạch dòng tiền, quản trị tài chính nội bộ và trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp khi vận hành mô hình đa công ty, đa dự án.

Để làm rõ vấn đề, Tiếp thị & Gia đình đã có cuộc trao đổi với chuyên gia kế toán - thuế Đặng Hồng Minh (Liên Việt Tax), người nhiều năm tư vấn cho doanh nghiệp và startup trong lĩnh vực tài chính - thuế.

- Thưa bà, theo hồ sơ vụ án, tiền huy động từ dự án AntEx được cho là đã được rút ra và chuyển sang các công ty khác trong hệ sinh thái NextTech. Dưới góc độ kế toán và quản lý tài chính, hành vi này thể hiện sai phạm gì?

Về nguyên tắc, vốn huy động từ nhà đầu tư phải được sử dụng đúng mục đích đã cam kết. Nếu dòng tiền bị chuyển đi nơi khác không phục vụ cho dự án, đây là hành vi lạm dụng vốn huy động và vi phạm nguyên tắc minh bạch dòng tiền.

Trong kế toán, mọi giao dịch nội bộ phải có hợp đồng rõ ràng và mục đích kinh tế hợp lý. Nếu không, dòng tiền sẽ bị ghi nhận sai bản chất, khiến báo cáo tài chính méo mó, tạo ra các “khoản nợ mờ” khó kiểm soát. Đặc biệt, khi người phê duyệt rút vốn cũng là người kiểm soát và sử dụng vốn, hệ thống kiểm soát nội bộ đã bị phá vỡ. Khi đó, đây không còn là sơ suất mà là hành vi có chủ đích.

Nếu cơ quan điều tra chứng minh được việc rút vốn nhằm né thuế, che giấu lợi nhuận hoặc chuyển tài sản, hành vi này có thể cấu thành nhiều tội danh như vi phạm quy định về kế toán, chuyển giá nội bộ, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, thậm chí rửa tiền.

- Trong các tập đoàn hay hệ sinh thái đa công ty, việc luân chuyển vốn nội bộ là điều phổ biến. Theo bà, khi nào hoạt động này được coi là hợp pháp?

Luân chuyển vốn nội bộ là nhu cầu có thật, đặc biệt trong các tập đoàn lớn. Tuy nhiên, để hợp pháp, dòng tiền phải có cơ sở pháp lý và kinh tế rõ ràng. Doanh nghiệp cần có hợp đồng vay mượn hoặc chuyển vốn được ký kết minh bạch, kèm theo đầy đủ chứng từ. Mục đích kinh tế của việc chuyển vốn cũng phải hợp lý, như hỗ trợ tạm thời dòng tiền, đầu tư lại hoặc góp vốn cho dự án chung. Ngoài ra, việc hạch toán phải có đối ứng hai chiều, phản ánh chính xác bản chất giao dịch ở cả bên chuyển và bên nhận.

Nếu dòng tiền đi một chiều, không có hoàn trả, không có lãi suất hoặc không chứng minh được hiệu quả kinh tế, đó là dấu hiệu của hành vi chuyển giá nội bộ trá hình. Trong trường hợp này, cơ quan thuế có quyền điều chỉnh lại giá giao dịch theo giá thị trường và tính lại nghĩa vụ thuế cho toàn tập đoàn.

- Vậy doanh nghiệp nên làm gì để “miễn nhiễm” với rủi ro chuyển giá hoặc bị nghi ngờ che giấu doanh thu?

Để tránh rủi ro bị xem là chuyển giá, doanh nghiệp phải đảm bảo toàn bộ hoạt động luân chuyển vốn được chứng minh bằng hồ sơ và chứng từ hợp lệ. Mọi giao dịch nội bộ cần có hợp đồng rõ ràng, được phê duyệt bởi hội đồng quản trị hoặc ban điều hành, kèm theo cơ sở định giá minh bạch và hợp lý. Việc hạch toán phải được thực hiện đồng bộ giữa các bên, phản ánh đúng bản chất giao dịch, tránh việc ghi nhận sai lệch nhằm tạo lợi nhuận ảo.

Doanh nghiệp cũng cần tiến hành kiểm toán độc lập định kỳ để phát hiện sớm sai lệch, đồng thời công bố đầy đủ các giao dịch liên kết trong báo cáo hợp nhất. Chỉ khi minh bạch ở từng bước, doanh nghiệp mới có thể bảo vệ mình trước nghi ngờ của cơ quan quản lý. Tôi luôn nói rằng, doanh nghiệp lớn giống như một hệ tuần hoàn tài chính, nếu dòng tiền không minh bạch, chính hệ thống ấy sẽ tự đầu độc mình.

- Từ vụ AntEx, đâu là bài học quan trọng cho các startup công nghệ và nhà đầu tư cá nhân, thưa bà?

Vụ việc AntEx là lời cảnh báo cho cộng đồng startup công nghệ, những doanh nghiệp thường chỉ tập trung vào tăng trưởng và gọi vốn, mà quên đi nền tảng kế toán và kiểm soát dòng tiền. Startup dù nhỏ vẫn là pháp nhân kinh doanh, phải ghi nhận trung thực mọi giao dịch, lập báo cáo định kỳ và nộp thuế đúng hạn. Sử dụng hai hệ thống sổ sách hay tách dòng tiền “ngoài sổ” là hành vi vi phạm pháp luật và khiến doanh nghiệp đánh mất niềm tin của nhà đầu tư.

Để xây nền tài chính vững, startup cần thiết lập hệ thống kế toán ngay từ đầu, tách biệt tài khoản cá nhân và công ty, áp dụng phần mềm quản trị dòng tiền có thể kiểm toán được. Mọi giao dịch phải để lại dấu vết rõ ràng.

Về phía nhà đầu tư cá nhân, không nên rót tiền chỉ vì niềm tin vào người sáng lập hay hào quang công nghệ. Trước khi đầu tư, cần yêu cầu báo cáo tài chính đã kiểm toán, tài khoản riêng cho từng dự án và cơ chế theo dõi dòng tiền thực. Một dự án gọi vốn nghiêm túc phải chứng minh được cách sử dụng vốn minh bạch và có thể kiểm toán bất kỳ lúc nào.

Minh bạch tài chính không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà là giá trị sống còn của doanh nghiệp trong thời đại số. Một startup có thể thất bại vì thị trường, nhưng sẽ sụp đổ nhanh hơn vì dòng tiền bị bóp méo. Doanh nghiệp chỉ thực sự phát triển bền vững khi có thể trả lời rõ ràng: đồng tiền của mình đang đi đâu, và được sử dụng như thế nào.

- Cảm ơn chuyên gia Đặng Hồng Minh vì những chia sẻ!