Báo chí trong kỷ nguyên AI, Big Data và Influencer: Cơ hội, thách thức và tương lai

Cuộc chơi mới và vai trò đang được tái định nghĩa

Trong hơn một thế kỷ qua, báo chí vẫn luôn là trung tâm sản xuất và kiểm duyệt thông tin, đóng vai trò “người gác cổng” của sự thật. Tuy nhiên, bước sang thế kỷ 21, ngành báo chí đang đứng trước một cuộc chuyển mình sâu rộng, không chỉ bởi sự phát triển của công nghệ mà còn do những thay đổi trong hành vi tiêu dùng thông tin của công chúng.

Sự trỗi dậy mạnh mẽ của ba thế lực mới – trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và người ảnh hưởng (Influencer) – đang buộc báo chí phải tái định nghĩa lại vai trò, chức năng và phương thức hoạt động của mình. Không còn là sân chơi độc quyền, báo chí giờ đây phải học cách cộng sinh, thậm chí hợp tác với những “người chơi mới” này để tiếp tục giữ vững vị thế trong lòng độc giả.

“Khi AI trở thành đồng nghiệp”

Nếu trước đây việc viết bài, kiểm duyệt hay phân tích nội dung hoàn toàn do con người đảm nhận, thì hiện nay, nhiều tòa soạn trên thế giới đã bắt đầu trao quyền cho trí tuệ nhân tạo. Sự xuất hiện của các công cụ viết tự động như Wordsmith (Automated Insights) hay Heliograf (The Washington Post) đã cho thấy tiềm năng to lớn của AI trong việc hỗ trợ sản xuất nội dung với tốc độ và độ chính xác đáng kinh ngạc.

Đơn cử, từ năm 2014, The Associated Press đã dùng Wordsmith để tạo ra hàng nghìn bản tin tài chính mỗi quý – những bài viết có cấu trúc lặp lại, cần độ chính xác số liệu cao và cập nhật nhanh chóng. Điều này giúp phóng viên có thêm thời gian tập trung cho những nội dung mang tính phân tích, điều tra chuyên sâu – thứ mà AI chưa thể thay thế.

Tương tự, trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016, The Washington Post đã dùng Heliograf để xuất bản hơn 850 bài viết tự động chỉ trong vài tháng. Không chỉ đơn thuần viết bài, AI còn hỗ trợ thu thập dữ liệu, phân tích xu hướng và đề xuất nội dung phù hợp với nhu cầu độc giả.

Tại Việt Nam, các cơ quan báo chí như VietnamPlus (thuộc Thông tấn xã Việt Nam) đã bắt đầu ứng dụng AI để phân tích hành vi người dùng, gợi ý chủ đề và sắp xếp nội dung theo mức độ quan tâm. Dù chưa tiến xa đến mức viết bài tự động, nhưng việc đưa AI vào quy trình sản xuất nội dung là bước đi quan trọng, thể hiện xu thế tất yếu của báo chí hiện đại.

Có thể thấy rằng AI đã trở thành công cụ mạnh mẽ trong việc tối ưu hóa quy trình sản xuất tin tức. Các thuật toán AI có thể tự động viết bài báo ngắn (như tin thể thao, tài chính) dựa trên dữ liệu đầu vào, giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực. Ví dụ, The Washington Post sử dụng công cụ Heliograf để tạo ra hàng trăm bài viết về Thế vận hội hay các trận đấu thể thao địa phương. Ngoài ra, AI còn hỗ trợ phân tích dữ liệu, phát hiện xu hướng, và thậm chí kiểm tra tính xác thực của thông tin, đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống tin giả.

Một ứng dụng nổi bật khác là cá nhân hóa nội dung. Các nền tảng như Google News hay các ứng dụng tin tức sử dụng AI để đề xuất bài viết dựa trên sở thích của người dùng, từ đó tăng mức độ tương tác. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra câu hỏi về việc tạo “bong bóng lọc” (filter bubble), khi người đọc chỉ tiếp cận với thông tin phù hợp quan điểm cá nhân, làm giảm tính đa dạng trong tư duy.

Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào AI có thể làm giảm tính sáng tạo và chiều sâu của báo chí điều tra. Hơn nữa, nguy cơ sai lệch thuật toán (algorithmic bias) hoặc sử dụng AI để lan truyền thông tin sai lệch vẫn là mối đe dọa lớn.

Big Data – Vũ khí của người làm báo hiện đại

Song song với AI, dữ liệu lớn (Big Data) đang trở thành “vũ khí chiến lược” của các tòa soạn. Khả năng phân tích hành vi người dùng theo thời gian thực giúp các biên tập viên hiểu sâu sắc hơn về độc giả: họ đọc gì, đọc trong bao lâu, tương tác ở đâu, thoát ra khi nào…

Từ những con số tưởng chừng khô khan, đội ngũ làm nội dung có thể đưa ra quyết định chính xác hơn: chủ đề nào nên được ưu tiên, thời điểm xuất bản nào là tối ưu, hay tiêu đề nào có khả năng thu hút cao nhất. Nội dung không còn được sản xuất theo “cảm tính” mà dựa trên dữ liệu cụ thể và hành vi thực tế.

The Guardian, The New York Times, cùng với Znews, VnExpress tại Việt Nam đều đã đầu tư hệ thống đo lường và phân tích hành vi người dùng. Đây là bước tiến vượt bậc trong việc “cá nhân hóa” nội dung – một xu hướng không thể đảo ngược trong môi trường truyền thông số.

Nhờ Big Data, báo chí có thể phân phối thông tin đúng người, đúng lúc, đúng cách – điều kiện tiên quyết để duy trì sự kết nối với độc giả trong thời đại thông tin bùng nổ.

Nếu như AI và Big Data là hai yếu tố công nghệ làm thay đổi cách làm báo, thì sự trỗi dậy của influencer lại là hiện tượng xã hội ảnh hưởng trực tiếp đến vai trò của báo chí trong đời sống công chúng.

Influencer không phải nhà báo, nhưng họ có khả năng dẫn dắt nhận thức của hàng triệu người chỉ bằng một đoạn video, một dòng trạng thái hay một story ngắn. Họ xây dựng được niềm tin, cá tính và cộng đồng riêng – những yếu tố từng được xem là thế mạnh của báo chí truyền thống.

Tại Việt Nam, những influencer như Changmakeup, Giang Ơi, Đen Vâu… không chỉ nổi tiếng mà còn có sức ảnh hưởng lớn trong các chiến dịch cộng đồng. Chiến dịch “Green Beauty” của Changmakeup phối hợp cùng UNDP là minh chứng rõ nét: với chỉ vài video ngắn và bài đăng, chiến dịch đã lan tỏa mạnh mẽ thông điệp bảo vệ môi trường, thu hút sự quan tâm từ hàng triệu người theo dõi.

Tuy nhiên, sức ảnh hưởng của influencer cũng khiến báo chí đối mặt với áp lực mới: phải liên tục phản biện, xác minh hoặc làm rõ những thông tin mà influencer đưa ra – đặc biệt là trong các lĩnh vực sức khỏe, tiêu dùng và giáo dục. Một khi influencer lan truyền thông tin sai lệch, trách nhiệm “sửa sai” rất có thể lại rơi vào tay báo chí.

Kết hợp con người và công nghệ

Để phát triển bền vững trong kỷ nguyên AI, Big Data và influencer, báo chí cần tìm cách kết hợp sức mạnh của con người và công nghệ. Nhà báo cần được trang bị kỹ năng sử dụng AI và phân tích dữ liệu để nâng cao chất lượng nội dung. Thay vì xem influencer là đối thủ, các tòa soạn có thể hợp tác để khuếch đại thông điệp, đồng thời hướng dẫn họ về chuẩn mực báo chí. Xây dựng các quy tắc rõ ràng về việc sử dụng AI và dữ liệu, đồng thời nâng cao nhận thức của công chúng về tin giả.

Thách thức là vậy, nhưng đây cũng là cơ hội để báo chí học cách hợp tác với influencer một cách chiến lược, đặc biệt trong những chiến dịch truyền thông cộng đồng, giáo dục hành vi hoặc lan tỏa giá trị nhân văn.

Trước sự phát triển thần tốc của công nghệ và truyền thông mạng xã hội, báo chí không thể tiếp tục vận hành như một thực thể độc lập. Muốn tồn tại và phát triển, báo chí cần chuyển mình thành một “hệ sinh thái thông minh” – nơi con người, công nghệ và dữ liệu cùng phối hợp để bảo vệ điều cốt lõi: sự thật và đạo đức nghề nghiệp.

Báo chí vẫn giữ vai trò then chốt trong việc xác thực thông tin, điều tra các vấn đề quan trọng và phản biện xã hội. Nhưng để làm được điều đó hiệu quả hơn, các tòa soạn cần tích hợp công nghệ mới vào quy trình làm việc, cá nhân hóa nội dung để giữ chân độc giả, đồng thời xây dựng quan hệ hợp tác linh hoạt với các “người chơi” mới như AI hay influencer.

Nhà báo hiện đại không chỉ cần kỹ năng viết tốt, mà còn phải am hiểu công nghệ, biết đọc dữ liệu và tương tác đa nền tảng. Vai trò “người kể chuyện” ngày nay không gói gọn trong việc đưa tin, mà là kết hợp giữa thông tin, cảm xúc và trải nghiệm – điều mà công chúng hiện đại luôn tìm kiếm.

Trong bối cảnh thế giới truyền thông đang chuyển động với tốc độ chóng mặt, vai trò của báo chí không bị xóa mờ mà đang được tái định nghĩa toàn diện. Việc chấp nhận “chia sẻ sân khấu” với AI, Big Data và influencer không làm báo chí mất đi bản sắc, mà ngược lại, là cơ hội để làm mới mình, phát huy vai trò cốt lõi một cách linh hoạt và hiệu quả hơn.