Xyanua nguy hiểm đến mức nào mà bị liệt vào nhóm 'độc nhất trong các chất kịch độc'?

Liên quan đến vụ 6 nạn nhân thiệt mạng tại khách sạn Grand Hyatt Erawan ở Bangkok ngày 16/7 đang được cảnh sát Thái Lan điều tra theo hướng bị đầu độc, cơ quan điều tra ban đầu xác định những nạn nhân thiệt mạng là 2 người Việt mang quốc tịch Mỹ và 4 người mang quốc tịch Việt Nam. Theo dấu vết ban đầu tại hiện trường, 6 nạn nhân có thể đã thiệt mạng do chất độc.

Sau khi khám xét căn phòng hiện trường, cảnh sát cũng tìm thấy "chất lạ" ở đáy cốc trong phòng. Được biết, các nạn nhân đều đã dùng trà hoặc cà phê trong khách sạn. Truyền thông địa phương cho rằng 6 nạn nhân có thể tử vong do bị trúng độc Xyanua, một chất rất nguy hiểm.

Cũng liên quan chất độc Xyanua, tại Việt Nam, mới đây, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Đồng Nai tiếp tục mở rộng điều tra Nguyễn Thị Hồng Bích (sinh năm 1986, ngụ xã Vĩnh Thanh, huyện Nhơn Trạch) về hành vi giết người.

Đến nay, Bích đã thừa nhận hành vi đầu độc bằng Xyanua khiến chồng và 2 cháu tử vong. Riêng người cháu thứ 3 may mắn thoát chết.

Trước đó, vụ án đầu độc bằng loại hóa chất cuối năm 2019 từng gây phẫn nộ. Theo đó, Lại Thị Kiều Trang (sinh năm 1994, xã Vũ Quý, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình) đã bơm xyanua vào trà sữa với mục đích đầu độc người chị họ để "cướp" anh rể nhưng lại khiến chị Nguyễn Thị Hạnh (29 tuổi), nhân viên điều dưỡng Khoa nội 3, Bệnh viện Phổi tỉnh Thái Bình tử vong ngay sau đó uống phải cốc trà sữa này.

Hay năm 2022, vụ việc con gái 21 tuổi đầu độc cha ruột bằng chất xyanua và tạo hiện trường giả xảy ra tại Bà Rịa - Vũng Tàu đã khiến nhiều người “rùng mình” bởi thủ đoạn tàn độc và được tính toán kỹ lưỡng.

Vậy loại hóa chất này có tính chất như thế nào, hình thức tiếp xúc xyanua nào có thể gây chết người và những biến chứng nguy hiểm khác?

Xyanua là gì?

Theo Gia đình & Xã hội, Cyanide (hay còn gọi là xyanua) là 1 hợp chất hóa học có chứa nhóm cyano (C≡N), bao gồm một nguyên tử cacbon C liên kết ba với một nguyên tử nito N, có thể hiện diện dưới dạng chất lỏng (axit xyanhydric) hoặc chất khí (xyanogen clorua) hoặc chất rắn (muối natri xyanua hoặc kali xyanua).

Ở dạng khí và chất lỏng, các hợp chất xyanua không có màu, đôi khi được mô tả là có mùi "hạnh nhân đắng". Tuy nhiên, rất ít người có thể nhận biết ra mùi đặc trưng này của xyanua.

BS.CK2 Lê Vũ Phượng Thy - Trưởng khoa Hồi sức Tích cực Chống độc Bệnh viện Nhi đồng Thành phố (TPHCM) cho biết, xyanua là một chất kịch độc thường được sử dụng trong các ngành công nghiệp như sơn, dệt nhuộm, luyện kim, khai thác vàng, sản xuất thuốc trừ sâu…

Đặc biệt, xyanua cũng được tìm thấy trong các loại thực phẩm tự nhiên thường gặp như măng tươi, khoai mì, cao lương (hạt bo bo), các loại quả hạch (mơ, táo, đào…) và hạt hạnh nhân… hoặc các thực vật bị nhiễm nấm.

Xyanua nguy hiểm thế nào?

Hợp chất Natri xyanua được liệt kê là một trong những chất độc đầu bảng trên thế giới. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hồng Côn - Khoa Hóa, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, Natri xyanua là một chất kịch độc, gây chết người chỉ với một liều lượng cực thấp.

Thông thường, khi tiếp xúc với Natri xyanua sẽ bị ngộ độc ngay cả khi người bị ngộ độc không hề hay biết mình bị nhiễm xyanua.

Cơ chế gây ngộ độc của xyanua là gây ức chế hô hấp tế bào, gây ngưng hô hấp , ngưng tuần hoàn, tác động tới các cơ quan trọng yếu như não và tim… Một người trưởng thành khỏe mạnh có thể tử vong trong vòng 3-5 phút sau hấp thụ 50mg xyanua.

Những hợp chất của xyanua nói chung vô cùng nguy hiểm. Khi bị nhiễm độc một lượng lớn, não và tim sẽ bị tổn thương nặng trước khi dẫn đến tử vong. Hóa chất này là chất độc có khả năng phản ứng nhanh, trong vòng 2 giờ nếu không được chữa trị kịp thời sẽ gây tử vong. Các trường hợp ngộ độc nặng nếu sống sót có thể để lại các di chứng như yếu liệt, rối loạn vận động giống hội chứng giống Parkinson…

Các dấu hiệu và triệu chứng cụ thể của ngộ độc xyanua là gì?

Ảnh hưởng sức khỏe do tiếp xúc với xyanua ở mức độ cao có thể bắt đầu sau vài giây đến vài phút. Một số dấu hiệu và triệu chứng của phơi nhiễm bao gồm:

• Yếu người, đờ đẫn, bồn chồn
• Đau đầu
• Buồn nôn/cảm giác đau bụng
• Nhịp tim nhanh hay chậm
• Thở nhanh hay chậm
• Thở hổn hển và khó thở
• Mất ý thức, hôn mê
• Co giật
• Tổn thương phổi
• Tim ngừng đập

Mức độ nguy hiểm do ngộ độc xyanua sẽ phụ thuộc vào lượng xyanua mà cơ thể tiếp xúc, cũng như lộ trình và thời gian tiếp xúc. Việc hít phải khí Xyanua sẽ nguy hiểm nhất, đồng thời nuốt và uống phải xyanua cũng sẽ gây ngộ độc.

Khi xyanua đi vào cơ thể con người, chất độc này sẽ ngăn các tế bào trong cơ thể sử dụng oxy, từ đó các tế bào sẽ chết dần và có hại cho tim, não hơn hết.

Tiếp xúc với xyanua được điều trị như thế nào?

Ngộ độc xyanua được điều trị bằng thuốc giải độc đặc hiệu và chăm sóc y tế hỗ trợ tại bệnh viện hoặc bởi nhân viên cấp cứu đã được đào tạo. Điều quan trọng nhất là nạn nhân phải được điều trị y tế càng sớm càng tốt. Bệnh nhân thường được thở oxy.

Thuốc giải độc cho ngộ độc xyanua hữu ích nhất nếu được dùng càng sớm càng tốt sau khi tiếp xúc. Hai loại thuốc giải độc (natri nitrit và natri thiosulfate) thường được sử dụng để ngăn chặn tác động của ngộ độc xyanua nghiêm trọng. Các loại thuốc khác có thể cần thiết để kiểm soát các ảnh hưởng bổ sung tới sức khỏe của xyanua chẳng hạn như co giật. 

Những người gặp các dấu hiệu và triệu chứng nghiêm trọng cần được chăm sóc tích cực tại bệnh viện, đặc biệt là những người đã hôn mê. Bất kỳ sự chậm trễ nào cũng có thể dẫn đến tử vong.

Cần làm gì khi nghi ngờ ngộ độc xyanua?

Xyanua được hấp thụ rất nhanh và tỷ lệ tử vong rất cao. Vậy nên, ngay khi phát hiện các triệu chứng bất thường về sức khỏe và nghi ngờ bị ngộ độc xyanua, nạn nhân cần nhanh chóng thực hiện các thao tác sau:

Trường hợp đang ở trong môi trường nhiều khí xyanua, người dân cần thoát ra ngoài nhanh nhất có thể. Người phát hiện cần nhanh chóng di chuyển nạn nhân ra chỗ thoáng khí và đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời.

Trường hợp tiếp xúc xyanua qua da hoặc mắt, người dân cần rửa vùng da, mắt tiếp xúc với chất độc dưới vòi nước chảy hoặc nhiều lần bằng nước sạch. Sau đó, cần đến cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ kịp thời và đúng cách.

Các trường hợp ngộ độc xyanua qua đường ăn uống, ngay khi nghi ngờ ngộ độc cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để xử trí tình huống cấp cứu (nếu có). Sau đó chuyển nạn nhân đến các bệnh viện có đủ máy móc thiết bị để tiếp tục can thiệp các kỹ thuật hồi sức chuyên sâu như lọc máu hấp phụ, thay huyết tương, hỗ trợ hô hấp tuần hoàn qua màng ngoài cơ thể (ECMO)… khi cần.