‘Thức ăn là thuốc’, bác sĩ chỉ cách không để thức ăn thành 'thuốc độc'

Chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên ẩm thực phong phú chưa từng có. Chỉ cần một cú chạm trên điện thoại, cả thế giới đồ ăn thức uống đã sẵn sàng trước cửa. Sự tiện lợi của thời đại mới giúp chúng ta dễ dàng tiếp cận thực phẩm, nhưng cũng làm giảm sự quan tâm đến giá trị và tác động của món ăn đối với cơ thể. Y học cổ truyền (YHCT) không nhìn nhận thực phẩm đơn thuần là nguồn cung cấp calo, protein hay vitamin.

Với quan niệm “Thức ăn là thuốc và thuốc cũng là thức ăn”. Mỗi món ăn đều mang trong mình tính và vị riêng, có khả năng tác động đến sự cân bằng Âm-Dương, Hàn-Nhiệt của cơ thể. Sau đây là chia sẻ của ThS BSCKI BSNT. Ngô Văn Tân Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh – Cơ sở 3 về đề tài Y học cổ truyền.

Sự mất cân bằng hàn - nhiệt (lạnh - nóng)

Hãy tưởng tượng một ngày hè oi ả, bạn vừa ăn một đĩa gà rán nóng hổi (mang tính Nhiệt) và ngay lập tức uống một ly trà sữa đầy đá (mang tính Hàn). Cảm giác “đã” tức thời ấy lại là một cú sốc lớn cho các tạng phủ đảm nhiệm vai trò tiêu hóa.

Sự xung đột đột ngột giữa Hàn và Nhiệt khiến cho khí huyết tại trung tiêu bị ngưng trệ, gây ra các chứng như đầy hơi, khó tiêu, đau bụng. Ban đầu, đó có thể chỉ là những khó chịu thoáng qua.

Nhưng sự lặp đi lặp lại thói quen ấy, khiến cho Tỳ Vị sẽ bào mòn dần chính khí, khiến chức năng của hệ tiêu hóa ngày một suy giảm. Giống như một cỗ máy liên tục bị dội nước lạnh khi đang nóng ran, lâu dần sẽ trở nên hư hại.

Hậu quả cuối cùng không còn là cảm giác đầy bụng nhất thời, mà là sự xuất hiện của một loạt các bệnh lý thực thể như viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản dai dẳng hay hội chứng ruột kích thích, những căn bệnh đòi hỏi sự can thiệp và điều trị lâu dài.

Sự thiên lệch về Ngũ Vị: Khi một vị lấn át tất cả

Y học cổ truyền (YHCT) cho rằng có 5 vị cơ bản (Ngũ Vị) tương ứng với Ngũ Tạng (chua- Can, đắng- Tâm, ngọt-Tỳ, cay-Phế, mặn-Thận). Một bữa ăn hài hòa cần có đủ hoặc tương đối đủ các vị này. Nhưng hãy nhìn vào bữa ăn hiện đại, khi ăn quá ngọt (đường trong trà sữa, bánh kẹo, nước ngọt) sẽ làm hại Tỳ, gây đàm thấp tích trệ, dẫn đến thừa cân.

Khi ăn quá mặn (đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn) làm hại Thận, ảnh hưởng đến xương cốt và huyết áp. Sự thiên lệch về một vị nào đó trong thời gian dài sẽ tạo gánh nặng cho tạng phủ tương ứng, gây mất cân bằng và sinh ra bệnh tật.

Bữa ăn không đúng giờ giấc

Cơ thể con người, theo Y học cổ truyền (YHCT), là một vũ trụ thu nhỏ, vận hành theo một chiếc đồng hồ sinh học vô cùng tinh vi. Mỗi cơ quan, mỗi kinh mạch đều có giờ hoạt động vượng nhất trong ngày.

Bữa sáng trong khoảng thời gian này được ví như vàng, giúp cơ thể hấp thu tối đa dưỡng chất để tạo ra năng lượng cho cả ngày dài. Việc bỏ bữa sáng hoặc ăn qua loa sẽ khiến Tỳ Vị suy yếu, sự chuyển hóa chất dinh dưỡng từ đồ ăn thức uống sẽ giảm dần, lâu dần sinh ra mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt.

Thói quen ăn đêm, đặc biệt là các món nhiều dầu mỡ, béo ngậy, sẽ bắt hệ tiêu hóa phải làm việc quá sức vào lúc chúng cần được nghỉ ngơi nhất. Gánh nặng này kéo dài sẽ làm suy giảm chức năng các tạng phủ, khiến cho chúng không những suy giảm khả năng chuyển hóa chất dinh dưỡng mà còn giảm khả năng đào thải các chất cặn bã ra khỏi cơ thể.

Bữa ăn trong lo âu, vội vã

Trong thời đại công nghệ ngày nay, có rất nhiều bữa ăn thường đi kèm với công việc, với những lời email, hay những bữa vừa ăn vừa lướt điện thoại. Y học cổ truyền (YHCT) luôn xem trọng mối liên hệ giữa tinh thần và thể chất. Cụ thể, cảm xúc tác động trực tiếp đến chức năng của tạng phủ.

Trong quan điểm YHCT, “Tư lự thương Tỳ”, nghĩa là lo nghĩ, căng thẳng quá độ sẽ làm tổn hại đến Tỳ Vị. Tỳ Vị là cơ quan chủ về vận hóa, tức là tiêu hóa thức ăn và chuyển hóa thành dinh dưỡng nuôi cơ thể.

Khi cơ thể ăn uống trong trạng thái stress, vội vã, lo âu, chức năng của Tỳ Vị sẽ bị uất kết và ngưng trệ. Lúc này, dù cơ thể có ăn một món ăn bổ dưỡng đến đâu, cơ thể cũng không thể hấp thu trọn vẹn. Thức ăn không được vận hóa tốt sẽ đình trệ lại, sinh ra đàm thấp (các chất cặn bã) gây đầy bụng, ợ chua, ăn không ngon miệng, thậm chí đi ngoài phân lỏng.

Sức khỏe không phải là đích đến, mà là một hành trình. Trên hành trình đó, việc ăn uống đúng cách chính là nền tảng vững chắc nhất. Y học cổ truyền không phải là những gì xưa cũ, mà là những quy luật về sự cân bằng của tự nhiên, vẫn luôn đúng dù ở bất kỳ thời đại nào.