Thế giới hạn chế xe xăng dầu ra sao? Bài học cho Việt Nam

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt và ô nhiễm không khí tại các đô thị đạt đến mức báo động, nhiều thành phố và quốc gia đã không còn đứng yên. Các chính sách mạnh tay như cấm xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch, đánh thuế xe phát thải cao, hoặc chỉ cấp phép cho xe điện... đang dần trở thành xu hướng toàn cầu. Và điều đáng nói là: những biện pháp này không chỉ đang được bàn luận, mà đã thực sự được thực hiện với những kết quả rõ ràng.

Paris, London, Madrid: Những "phòng thí nghiệm" đô thị xanh hóa

Tại châu Âu, các đô thị lớn như Paris, London hay Madrid là những cái tên tiên phong trong việc hạn chế xe chạy xăng dầu.

Paris từ lâu đã thể hiện tham vọng lớn khi tuyên bố cấm hoàn toàn xe xăng và diesel tại khu vực trung tâm từ năm 2030. Trước đó, thành phố đã cấm xe diesel cũ, thiết lập các khu vực không xe hơi và đầu tư mạnh vào hạ tầng xe đạp, giao thông công cộng. Kết quả là chất lượng không khí tại thủ đô nước Pháp đã được cải thiện đáng kể.

London chọn cách tiếp cận khác: áp dụng mô hình Khu vực Phát thải Cực thấp (ULEZ). Thay vì cấm hẳn, thành phố thu phí rất cao (12,5 bảng/ngày) đối với những xe không đạt chuẩn khí thải khi vào trung tâm. Hệ thống camera ANPR quét biển số tự động giúp kiểm soát chặt. Nhờ vậy, lượng khí NO2 đã giảm đến 44% tại vùng lõi ULEZ chỉ sau một năm triển khai.

Madrid, tương tự, đã thành lập Khu vực Phát thải Thấp (LEZ), giới hạn xe xăng và diesel cũ vào trung tâm. Cách tiếp cận mềm dẻo nhưng hiệu quả này khuyến khích người dân chuyển sang dùng xe điện, phương tiện công cộng và xe đạp.

Oslo và Na Uy: Chuyển đổi nhờ chính sách ưu đãi "không thể từ chối"

Nếu các thành phố ở Tây Âu sử dụng biện pháp răn đe, thì Na Uy lại chọn cách... chiều người dân để thay đổi hành vi. Quốc gia Bắc Âu này không chỉ đặt mục tiêu 100% xe mới từ năm 2025 là xe không phát thải, mà còn áp dụng hàng loạt chính sách ưu đãi vượt trội:

• Xe điện được miễn VAT 25%, miễn phí đăng ký lần đầu

• Không thu phí cầu đường, phà, đỗ xe

• Được chạy vào làn buýt

• Xe xăng bị đánh thuế CO2 nặng, khiến giá lăn bánh có thể cao gấp đôi xe điện

Chính vì những chính sách vượt trội này, thế nên không ngạc nhiên khi trong năm 2023, xe điện chiếm hơn 80% doanh số xe mới tại Oslo. Đây là tỷ lệ cao nhất thế giới.

Singapore, Trung Quốc, Hà Lan: Dùng pháp lý để kiểm soát tương lai

Singapore là quốc gia có cách tiếp cận quyết liệt bậc nhất. Họ cấp cho mỗi chiếc xe một "giấy phép" có thời hạn 10 năm thông qua hệ thống COE. Sau thời hạn này, xe xăng/diesel không được gia hạn. Đặc biệt, từ 2030, xe chạy xăng dầu sẽ không còn được đăng ký mới.

Trung Quốc, với các thành phố lớn như Bắc Kinh, Thâm Quyến, Thượng Hải, đã ngừng cấp biển số mới cho xe xăng từ 1-2 năm trước. Họ triển khai các rào chắn vật lý, chốt an ninh và camera tại các trục đường trung tâm để kiểm soát luồng xe.

Hà Lan thì chọn cách kết hợp: từ năm 2030, chỉ xe không phát thải (xe điện hoặc hydrogen) mới được đăng ký mới. Các thành phố như Amsterdam, Rotterdam đã bắt đầu thử nghiệm giới hạn xe xăng từ bây giờ, cùng lúc khuyến khích mạnh tay xe điện và hạ tầng sạc.

Từ cấm sang khuyến khích: Bài học chuyển đổi mềm

Không phải quốc gia nào cũng chọn cách "đóng sập cửa" với xe xăng. Nhiều nước kết hợp giữa các chính sách răn đe với ưu đãi hấp dẫn để tạo ra một quá trình chuyển đổi mềm và bền vững.

Ngoài ra, thay vì đơn thuần tập trung vào phương tiện cá nhân, các quốc gia này còn đầu tư mạnh vào giao thông công cộng, đường dành cho xe đạp, xe buýt và taxi điện, hướng tới một hệ sinh thái giao thông sạch, hiệu quả.

Ở góc độ kỹ thuật, công nghệ cũng đóng vai trò quan trọng: các hệ thống camera nhận diện biển số, giám sát khí thải, ứng dụng định vị thông minh cho phép giám sát và điều hành giao thông theo thời gian thực.

Việt Nam nhập cuộc: Hà Nội khởi động hành trình đô thị xanh

Tại Việt Nam, kế hoạch hạn chế xe máy sử dụng xăng tại khu vực Vành đai 1 Hà Nội từ năm 2026 đánh dấu bước đi đầu tiên trên hành trình chuyển mình sang giao thông sạch. Dù mới dừng ở mức "hạn chế" chứ chưa tiến tới "cấm tuyệt đối", nhưng động thái này được xem như lời tuyên bố rõ ràng rằng Việt Nam đang chính thức gia nhập làn sóng đô thị xanh toàn cầu.

Từ bài học của Paris, London, Oslo hay Singapore, để tiến xa hơn, Việt Nam cần đồng thời thực hiện nhiều biện pháp song song:

• Xây dựng lộ trình cấm rõ ràng, minh bạch: Người dân cần biết trước mốc thời gian để thích nghi và chuẩn bị.

• Ứng dụng công nghệ vào kiểm soát phương tiện: Camera, phần mềm nhận diện biển số hay trạm kiểm soát mềm sẽ giúp quản lý hiệu quả mà không gây áp lực hạ tầng.

• Ưu đãi thực chất cho xe điện: Từ miễn giảm thuế, phí đến hỗ trợ giá mua xe, phí đăng kiểm hay chính sách vay mua ưu đãi.

• Đầu tư bài bản cho hạ tầng: Bao gồm hệ thống sạc điện công cộng, điểm đỗ cho xe xanh, và mạng lưới giao thông công cộng thân thiện.

• Tạo đồng thuận xã hội bằng truyền thông: Để người dân hiểu rằng cấm xe xăng là mở đường cho một tương lai trong lành và bền vững hơn.

Việc hạn chế hay cấm xe xăng, xe dầu không đơn thuần là thay đổi một thói quen di chuyển. Đó là cách các thành phố đang tự quyết định tương lai của chính mình: ít khói bụi hơn, ít tiếng ồn hơn, nhiều cây xanh và không gian sống hơn.

Việt Nam, với bước khởi đầu từ Hà Nội, đang đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc chuyển mình lớn. Và giống như mọi cuộc đổi thay, hành trình này cần sự đồng hành của toàn xã hội: từ chính sách nhất quán, công nghệ hỗ trợ, đến sự chủ động, sẵn sàng thay đổi từ mỗi người dân.

Bởi một đô thị đáng sống không chỉ nằm ở những tòa nhà cao hay con đường rộng, mà nằm ở bầu không khí trong lành và cảm giác an toàn mỗi lần bước ra phố. Và để có được điều đó, chúng ta cần bắt đầu từ những lựa chọn hôm nay.