Luật Thương mại điện tử: Cần sớm ban hành để hoàn thiện pháp lý

Pháp luật chưa theo kịp tốc độ phát triển TMĐT

Ngày 22/9, tại Phiên họp thứ 49 (đợt 3), Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thảo luận về dự thảo Luật Thương mại điện tử (TMĐT). Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân, Việt Nam hiện xếp thứ 3 Đông Nam Á về quy mô TMĐT (năm 2024) và đứng thứ 5 toàn cầu về tốc độ tăng trưởng (năm 2022).

Thị trường bán lẻ TMĐT đã tăng trưởng vượt bậc, từ 2,97 tỷ USD năm 2014 lên khoảng 25 tỷ USD vào năm 2024, chiếm khoảng 10% tổng doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước. Tốc độ tăng trưởng duy trì ở mức 20–30% mỗi năm.

Dù vậy, hệ thống pháp luật hiện hành chủ yếu dựa trên Nghị định 52/2013/NĐ-CP và Nghị định 85/2021/NĐ-CP vẫn chỉ dừng ở cấp nghị định, chưa đủ hiệu lực để điều chỉnh toàn diện một lĩnh vực ngày càng phức tạp và liên ngành như TMĐT.

Sự xuất hiện của các mô hình kinh doanh mới như livestream bán hàng, siêu ứng dụng, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn… cùng với giao dịch xuyên biên giới đặt ra nhiều thách thức pháp lý. Một số rủi ro nổi bật gồm, lạm dụng dữ liệu cá nhân; gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; trốn thuế, quảng cáo sai sự thật; khó truy vết người bán không định danh, đặc biệt là người bán nước ngoài

Một số mô hình tiên tiến như hợp đồng tự động (automated contract) cũng đã xuất hiện, nhưng hiện vẫn chưa có khung pháp lý rõ ràng để điều chỉnh.

Bên cạnh đó, việc TMĐT phát triển nhanh cũng đặt ra vấn đề về rác thải bao bì, yêu cầu cần xây dựng chính sách thúc đẩy TMĐT xanh và phát triển bền vững.

Siết trách nhiệm, rõ vai trò từng chủ thể

Dự thảo Luật TMĐT gồm 8 chương, 50 điều, quy định rõ trách nhiệm của các bên tham gia vào hoạt động TMĐT, bao gồm nền tảng số, người bán, người livestream, người làm tiếp thị liên kết… Một số điểm mới đáng chú ý:

Nền tảng TMĐT phải công khai minh bạch thông tin chủ sở hữu, người bán, sản phẩm, điều kiện giao dịch; định danh người bán trong nước thông qua VNeID và người bán nước ngoài thông qua giấy tờ hợp pháp.

Áp dụng cơ chế tự động kiểm duyệt nội dung, rà soát và gỡ bỏ thông tin vi phạm.

Lưu giữ thông tin hàng hóa tối thiểu 1 năm và nội dung cơ bản hợp đồng trong 3 năm.

Người livestream phải được xác thực danh tính, chỉ được quảng cáo sản phẩm hợp pháp; không cung cấp thông tin sai lệch về chất lượng, công dụng, giá cả, xuất xứ…

Tổ chức cung cấp dịch vụ tiếp thị liên kết phải định danh người tiếp thị, có cơ chế kiểm soát và ngăn chặn vi phạm pháp luật.

Theo Bộ Công Thương, những quy định mới sẽ giúp minh bạch hóa thị trường, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và tạo môi trường pháp lý ổn định, công bằng cho doanh nghiệp.

Kết luận phiên họp, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất về sự cần thiết ban hành Luật TMĐT, đồng thời đề nghị Chính phủ sớm hoàn thiện dự thảo để trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 10, khóa XV, dự kiến khai mạc vào đầu tháng 10-2025.

Trao đổi bên lề về chủ đề này, Luật sư Diệp Năng Bình – Trưởng văn phòng Luật sư Tinh Thông Luật đánh giá cao sự cần thiết của việc ban hành Luật TMĐT, đồng thời chia sẻ một số lưu ý trong quá trình triển khai.

Theo Luật sư Bình, việc yêu cầu định danh người bán và xác thực người livestream là hoàn toàn khả thi, đặc biệt khi nền tảng VNeID đã được phổ cập. Tuy nhiên, sự chênh lệch trong khả năng tiếp cận công nghệ của các hộ kinh doanh nhỏ, cùng khó khăn trong kiểm soát livestream xuyên biên giới là những thách thức cần tính đến.

“Nhà nước và các sàn TMĐT cần có hướng dẫn kỹ thuật, lộ trình rõ ràng và cơ chế hỗ trợ phù hợp để không biến quy định mới thành rào cản,” Luật sư Bình nhấn mạnh.

Cũng theo Luật sư Bình, yêu cầu lưu trữ dữ liệu từ 1 đến 3 năm là cần thiết, song sẽ gây áp lực về hạ tầng công nghệ và chi phí cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Vì vậy, nên áp dụng cơ chế phân loại: Doanh nghiệp lớn, sàn TMĐT quy mô lớn: lưu trữ đủ 3 năm. Doanh nghiệp nhỏ: có thể lưu tối thiểu 1 năm hoặc sử dụng dịch vụ lưu trữ tập trung với chi phí hợp lý.

Đồng thời, cần cân nhắc kết nối với hạ tầng dữ liệu quốc gia để hỗ trợ khu vực doanh nghiệp yếu thế.

Hiện pháp luật Việt Nam chưa đủ công cụ để xử lý vi phạm từ các nền tảng TMĐT không có hiện diện pháp lý tại Việt Nam. Việc xử phạt mới chỉ dừng ở khuyến cáo hoặc hạn chế truy cập, chưa đủ sức răn đe. Luật sư Bình kiến nghị bổ sung, phải bắt buộc nền tảng nước ngoài có hoạt động tại Việt Nam phải có đại diện pháp lý hoặc lập pháp nhân tại Việt Nam. Thiết lập cơ chế hợp tác quốc tế. Cho phép cơ quan chức năng áp dụng biện pháp kỹ thuật, tạm dừng cung cấp dịch vụ nếu có vi phạm.

Về lo ngại kiểm duyệt nội dung livestream có thể vi phạm quyền tự do kinh doanh hoặc ngôn luận, Luật sư Bình khẳng định: “các quy định mới không mâu thuẫn với Hiến pháp và luật hiện hành”.

“Việc yêu cầu minh bạch thông tin, xác minh danh tính và cấm quảng cáo sai sự thật là nhằm bảo vệ người tiêu dùng, không phải là hình thức can thiệp trái luật” – Luật sư Bình nói thêm.

Theo Luật sư Bình, luật mới sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến mô hình tiếp thị liên kết (affiliate marketing). Nếu cá nhân không kịp thích ứng, có thể đối mặt với rủi ro pháp lý như, không được phép hoạt động trên các nền tảng, bị truy thu hoặc xử phạt thuế, mất uy tín, gián đoạn kinh doanh.

Luật sư Bình khuyến cáo: cá nhân và tổ chức tham gia TMĐT cần chủ động cập nhật quy định mới, hoàn tất định danh và nghĩa vụ thuế để không bị động khi luật có hiệu lực.