Quy định mới về chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT, doanh nghiệp sẽ bị xử lý hình sự nếu vi phạm
Chỉ còn 1 tuần nữa, các quy định về chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) sẽ chính thức có hiệu lực. Đáng chú ý, hành vi trốn đóng BHXH, BHYT có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Từ 1/7/2025, người giúp việc có phải đóng BHXH bắt buộc?
Từ 1/7, khám chữa bệnh trái tuyến được hưởng 100% BHYT
Hướng dẫn người dân đi khám chữa bệnh khi không dùng thẻ BHYT giấy
Cụ thể, một trong những điểm mới của Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi 2024 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2025, thay thế cho Luật BHXH hiện hành là việc phân định rõ giữa hai hành vi vi phạm chậm đóng và trốn đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), giúp cơ quan chức năng có cơ sở pháp lý vững chắc hơn để xác định hành vi vi phạm và áp dụng chế tài xử lý phù hợp.
Theo đó, hành vi chậm đóng là việc chưa đóng hoặc đóng thiếu tiền BHXH, BHYT, BHTN sau thời điểm quy định, hoặc lập danh sách chưa đầy đủ số người thuộc diện phải tham gia trong vòng 60 ngày kể từ khi hết hạn.
Còn hành vi trốn đóng là việc không lập hoặc lập không đầy đủ danh sách người lao động tham gia bảo hiểm sau 60 ngày, hoặc không đóng/đóng thiếu số tiền phải đóng sau 60 ngày, dù đã bị cơ quan bảo hiểm đôn đốc.
Nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và tăng tính răn đe, theo quy định tại Điều 40, 41 của Luật BHXH năm 2024 và Điều 49 của Luật BHYT năm 2024, các chế tài xử lý được tăng cường và cụ thể hóa so với Luật BHXH, Luật BHYT hiện hành.
Theo đó, đối với hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT: Bắt buộc doanh nghiệp phải nộp đủ số tiền chậm đóng, trốn đóng; phải nộp thêm khoản lãi 0,03%/ngày tính trên số tiền BHXH, BHYT chậm đóng, trốn đóng và số ngày chậm đóng, trốn đóng vào quỹ BHXH, BHYT; bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật; không được xét tặng các danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng.
Đáng chú ý, riêng với hành vi trốn đóng, người sử dụng lao động còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật. Đây là điểm mới, lần đầu tiên luật quy định cụ thể việc truy cứu hình sự đối với hành vi trốn đóng bảo hiểm, đặc biệt là BHXH.
Trước đây, theo Điều 122 của Luật BHXH năm 2014 mức phạt đối với hành vi chậm đóng hoặc trốn đóng là nộp lãi bằng hai lần mức lãi suất đầu tư Quỹ BHXH, BHTN bình quân của năm trước, tính trên số tiền và thời gian chậm đóng; theo Điều 49, Luật BHYT năm 2014 mức phạt với hành tương tự là phải đóng đủ số tiền chưa đóng và nộp số tiền lãi bằng hai lần mức lãi suất liên ngân hàng tính trên số tiền và thời gian chậm đóng.
Hiện nay, việc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc, BHTN được quy định tại Điều 39, Nghị định số 12/2022/NĐ-CP ngày 17/01/2022 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, bảo hiểm xã hội, người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng.
Theo đó, người sử dụng lao động có thể bị phạt tiền từ 12 - 15% tổng số tiền phải đóng BHXH bắt buộc, BHTN tại thời điểm lập biên bản vi phạm hành chính nhưng tối đa không quá 75 triệu đồng đối với các hành vi như chậm đóng, đóng không đúng mức quy định mà không phải là trốn đóng, đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, BHTN mà không phải là trốn đóng, chiếm dụng tiền đóng BHXH, BHTN của người lao động.
Đối với hành vi trốn đóng BHXH bắt buộc, BHTN nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự, mức phạt tiền từ 50 – 75 triệu đồng.
Để đảm bảo quyền lợi của người lao động, Luật BHXH năm 2024 cũng bổ sung trách nhiệm của người sử dụng lao động phải bồi thường cho người lao động theo quy định của pháp luật nếu không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc mà gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động (khoản 8, Điều 13).
Bộ Công an đề xuất tăng gấp đôi mức phạt với hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội
Tại Điều 216 dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi), Bộ Công an đề xuất sửa đổi về tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động.
Khoản 1 Điều này nêu rõ, người nào có nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động mà gian dối hoặc bằng thủ đoạn khác để không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định từ 6 tháng trở lên thuộc một trong những trường hợp sau đây, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền 100 - 400 triệu đồng (quy định hiện hành 50 - 200 triệu đồng), phạt cải tạo không giam giữ đến 1 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 1 năm:
Đó là, trốn đóng bảo hiểm từ 100 triệu đồng đến dưới 600 triệu đồng (quy định hiện hành 50 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng). Trốn đóng bảo hiểm cho từ 10 người đến dưới 50 người lao động.
Tại khoản 2 Điều 216 dự thảo, người phạm tội bị phạt tiền từ 400 triệu đồng đến 1 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm, nếu thuộc một trong các trường hợp sau: Phạm tội 2 lần trở lên; trốn đóng bảo hiểm từ 600 triệu đồng đến dưới 2 tỷ đồng (quy định hiện hành 300 triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng); trốn đóng bảo hiểm cho từ 50 người đến dưới 200 người lao động; không đóng số tiền bảo hiểm đã thu hoặc đã khấu trừ của người lao động.
Tương tự, tại khoản 3 Điều này, người phạm tội bị phạt tiền 1 - 2 tỷ đồng (quy định hiện hành từ 500 triệu đồng đến 1 tỷ đồng) hoặc bị phạt tù 2 - 7 năm nếu thuộc một các trường hợp sau: Trốn đóng bảo hiểm 2 tỷ đồng trở lên (quy định hiện hành 1 tỷ đồng); trốn đóng bảo hiểm cho 200 người lao động trở lên; không đóng số tiền bảo hiểm đã thu hoặc đã khấu trừ của người lao động quy định.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 40 - 200 triệu đồng (quy định hiện hành từ 20 - 100 triệu đồng).
Đối với pháp nhân thương mại, dự thảo đề xuất mức phạt tiền gấp đôi quy định hiện hành như sau: Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 thì bị phạt tiền từ 400 triệu đồng đến 2 tỷ đồng; phạm tội tại khoản 2 thì bị phạt tiền 1 - 2 tỷ đồng và phạm tội tại khoản 3 thì bị phạt tiền 2 - 6 tỷ đồng.
Hiện nay, hành vi trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động bị xử lý hình sự theo Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017.
