Múa Bồng Triều Khúc: Di sản sống góp sắc cho du lịch Thủ đô

Độc đáo điệu múa bồng

Có dịp theo chân các thành viên Câu lạc bộ Múa bồng Triều Khúc trong buổi biểu diễn tại đình làng Triều Khúc, thuộc khuôn khổ Hội nghị kết nối du lịch phường Phương Liệt 2025, chúng tôi được chứng kiến quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng và tinh thần lao động nghiêm túc của từng thành viên trong đoàn.

Từ tám giờ sáng, các thành viên trong Câu lạc bộ đã có mặt tại đình làng để chuẩn bị cho buổi biểu diễn. Điểm độc đáo của điệu múa Bồng làng Triều Khúc nằm ở chỗ, tất cả các vũ công tham gia phải là con trai đóng giả con gái. Trong đoàn, có cả người lớn lẫn trẻ em với từng độ tuổi khác nhau, nghề nghiệp khác nhau, song, điểm chung giữa họ là tình yêu với làng quê và mong muốn gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp trong điệu múa cổ được vươn xa.

Các thành viên trong đội múa mặc quần áo ta trắng, đi tất trắng, sau đó bắt đầu thay trang phục biểu diễn gồm những dải lụa tua ngũ sắc: Đen, đỏ, xanh, trắng, vàng, tượng trưng cho ngũ hành. Những phối màu này theo một quy luật truyền thống rực rỡ nhưng không lòe loẹt, mang biểu tượng của hình ảnh lông chim phượng hoàng.

Có mặt sau “cánh gà” buổi diễn, chúng tôi bắt gặp khoảnh khắc hai bạn trẻ nhẹ nhàng hỗ trợ nhau vắt chéo từ cổ xuống một dải lụa màu thiên thanh, buông mềm xuống hai bên thắt lưng. Không ai bảo ai, từng đôi bàn tay nam giới thoăn thoắt chỉnh sửa, gài từng nếp lụa sao cho ngay ngắn, gọn gàng và đúng chuẩn. Những thao tác tưởng chừng rất nhỏ ấy lại được thực hiện với sự tập trung và cẩn trọng tuyệt đối, bởi các bạn hiểu rằng trang phục không chỉ để mặc, mà còn là một phần linh hồn của điệu múa.

Tiếp đến, từng chiếc khăn mỏ quạ sẽ được đội lên đầu. Khăn được gấp đôi thành hình tam giác, sau đó đội lên đầu với phần đỉnh nhọn hướng về phía trước, che phần trán và hai bên mặt. Phần đuôi khăn được buộc lại phía sau, tạo nên hình ảnh mềm mại, duyên dáng. Vốn là chiếc khăn gắn liền với người phụ nữ Bắc Bộ nhưng dưới những đôi bàn tay của các nam nhân làng Triều Khúc, khăn vẫn được đội lên một cách khéo léo.

Một phần đặc biệt quan trọng làm nên nét đặc trưng cho những thành viên trong đội múa đó chính là phần trang điểm má đỏ, môi hồng. Các thành viên sẽ tự trang điểm cho nhau với kem nền, má hồng và son môi đỏ. Hình ảnh những chàng trai vừa cười nói, vừa hóa trang thoăn thoắt thành những “cô gái” duyên dáng đã trở thành một lát cắt văn hóa đặc biệt, khó tìm thấy ở bất kỳ loại hình múa dân gian nào khác.

Anh Bùi Văn Hảo, một thành viên trong Câu lạc bộ cho biết: “Việc tự trang điểm trước buổi diễn đã là một phần quen thuộc của tất cả các thành viên trong đội múa. Thời gian đầu khi tham gia vào Câu lạc bộ thì mọi người vẫn còn ngại vì ‘con trai mà cũng trang điểm nhưng quen dần rồi thì thấy công đoạn này cũng rất thú vị”.

Sau khi đã hoàn tất việc chuẩn bị về trang phục, đạo cụ, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nguyễn Huy Tuyển thắp hương và xin phép trước Đình thờ Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng. Theo tập tục địa phương, điệu múa bồng (hay còn gọi “Con đĩ đánh bồng”) vốn xuất phát từ truyền thuyết liên quan đến Phùng Hưng. Đây là điệu múa được dâng trước Thành hoàng, do đó việc “xin Thánh” không chỉ mang tính tín ngưỡng mà còn là bước lễ pháp để tỏ lòng tôn kính và cầu mong được phù trợ trong suốt buổi biểu diễn.

Khi điệu múa bồng bắt đầu, người đánh thanh la tay trái lồng ngón trỏ vào dây buộc thanh la và giơ ngang trước ngực, tay phải dùng dùi gỗ nhỏ để đánh mạnh theo nhịp vào mặt tròn của thanh la. Với tiết tấu nhanh theo nhịp 1/4, toàn dùng phách mạnh, vừa dồn dập vừa thôi thúc tưng bừng rộn rã. Từng cặp nhảy múa lả lướt duyên dáng theo nhịp tiếng thanh la, trống khẩu và trống bản. Mặt lúc nào cũng tươi cười mắt liếc đưa tình, tay nhịp nhàng đánh bồng trước bụng. Động tác dựa lưng và giáp mặt vào nhau, e thẹn yểu điệu đầy hạnh phúc làm say đắm lòng người.

Điệu múa bồng lúc uyển chuyển, lúc dũng mãnh lại pha một chút lả lơi, qua ánh mắt lúng liếng nhập thần và nụ cười luôn đỏ trên môi của các vũ công. Bước múa nhịp nhàng, vòng tay khoáng đạt, những bước chân nhún thẳng người kết hợp với cổ tay, ngón tay tạo thành vòng tròn hướng tâm. Cánh tay giật mạnh tạo thành những mô típ múa khỏe khoắn, khoái hoạt và độc đáo.

Cầu nối văn hóa truyền thống

Không chỉ là một tiết mục nghệ thuật phục vụ hội nghị du lịch, điệu múa bồng còn là cầu nối đưa khán giả hôm nay trở về với một tầng văn hóa xa xưa của người Việt - nơi tín ngưỡng, lễ nghi và nghệ thuật dân gian hòa quyện thành một chỉnh thể độc đáo.

Điệu múa “con đĩ đánh bồng” vì thế không chỉ là một tiết mục dân gian, mà là minh chứng sống động cho sức bền của văn hóa truyền thống được gìn giữ bằng niềm tự hào, bằng sự tự nguyện nối tiếp của nhiều thế hệ và bằng khát vọng đưa những giá trị tốt đẹp của văn hóa truyền thống được vươn xa.

Chia sẻ về tình yêu, niềm đam mê với điệu múa bồng làng Triều Khúc, anh Nguyễn Huy Tuyển, Chủ nhiệm Câu lạc bộ cho hay: “Các thành viên trong câu lạc bộ luôn nỗ lực tham gia đầy đủ các buổi biểu diễn trống bồng. Dù mỗi người có công việc khác nhau và lịch sinh hoạt riêng, nhưng tất cả vẫn cố gắng sắp xếp thời gian để cùng đứng trên sân khấu. Mỗi khi có lịch diễn, mọi người đều đến từ sớm để chuẩn bị kỹ lưỡng, coi đó như cách thể hiện sự trân trọng và trách nhiệm đối với việc gìn giữ điệu múa truyền thống của quê hương”.

Trong bối cảnh hiện đại hóa mạnh mẽ, sự hiện diện của điệu múa cổ tại các chương trình văn hóa - du lịch càng cho thấy rõ giá trị của những nét đẹp văn hóa truyền thống. Những người con làng Triều Khúc đang cố gắng gìn giữ điệu múa cổ, sống cùng điệu múa và không ngừng truyền đạt cho các thế hệ sau. Đó chính là sức sống bền bỉ của một di sản đã tồn tại hàng ngàn năm và còn tiếp tục đồng hành cùng Hà Nội trong những mùa hội mới.