Từ thuế khoán đến kê khai điện tử, hộ kinh doanh cần đồng hành

Từ ngày 1/1/2026, hàng triệu hộ kinh doanh cá thể sẽ chính thức chuyển từ cách đóng thuế khoán sang hình thức kê khai thuế điện tử, theo nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội. 

Và bắt đầu từ tháng 6/2025, theo nghị định 70/2025/NĐ-CP, những hộ có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên đã phải sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền. Quy định này nhằm tăng cường minh bạch trong thuế và đẩy nhanh chuyển đổi số. 

Chị Nguyệt (48 tuổi), bán bún bò tại một khu chợ ở TP.HCM, chia sẻ: "Tui nghe nói chuẩn bị bỏ thuế khoán là rối ruột luôn. Năm ngoái chỉ đóng một cục mấy trăm ngàn, giờ mà kê khai thì tui không biết làm thế nào, cũng mong bên ngành thuế có hướng dẫn cụ thể".

Tình trạng này không hiếm. Rất nhiều hộ buôn bán nhỏ, quán ăn, tạp hóa... trước giờ đã quen với việc đóng thuế khoán hàng tháng, trong một môi trường buôn bán chủ yếu dựa trên niềm tin hoặc giao dịch tiền mặt. Việc chủ động ghi chép doanh thu, sử dụng máy tính tiền hay hóa đơn điện tử vẫn còn rất xa lạ.

Anh Phúc (42 tuổi), bán đồ điện gia dụng ở một phường trung tâm Hà Nội, chia sẻ: “Bán lẻ như chúng tôi, mỗi ngày bán vài món, khách thì không ai đòi hóa đơn. Mua bán quen mặt nên cũng không biết phải kê khai làm sao? Và cũng không biết phải làm từ đâu đến đâu".

Việc bỏ thuế khoán và chuyển sang kê khai được đánh giá là một bước tiến tích cực trong công tác quản lý thuế. Tuy nhiên, để chính sách này đi vào đời sống thực tế của người buôn bán nhỏ, cần nhiều hướng dẫn ban hành quy định.

Anh Trí (35 tuổi), chủ một quán nhậu nhỏ tại Đồng Nai, nói: "Tôi không ngại minh bạch, nhưng giờ yêu cầu phải lập hóa đơn điện tử từ máy tính tiền, mà quán tôi bán buổi tối, nhân viên trẻ làm theo ca, ai sẽ chịu trách nhiệm ra hóa đơn? Rồi khách xin hoá đơn đỏ, chúng tôi không biết làm như thế nào".

Chị Hương, bán mỹ phẩm online tại Huế, thì lo ngại về chi phí: “Máy tính tiền, phần mềm, rồi cả đường truyền internet ổn định… là khoản đầu tư không nhỏ với một shop nhỏ như tôi. Mình mong được hướng dẫn cụ thể, hỗ trợ chi phí ban đầu (nếu có chính sách)".

Một khó khăn nữa là sự thiếu thống nhất và rõ ràng trong hướng dẫn từ địa phương. Một số chi cục thuế đã triển khai tập huấn và hướng dẫn, nhưng nhiều nơi khác lại chưa có động thái cụ thể, khiến các hộ vừa hoang mang vừa lo sợ bị xử phạt.

Nhiều hộ kinh doanh mong muốn được hướng dẫn, hỗ trợ một cách thiết thực:

• Các buổi tập huấn miễn phí, ngắn gọn, thực tế cho hộ kinh doanh nhỏ, tổ chức tại địa phương theo cụm dân cư, không yêu cầu trình độ công nghệ cao.

• Gói phần mềm hóa đơn điện tử miễn phí đối với hộ có doanh thu thấp hoặc hoạt động không liên tục. Bản thân việc lựa chọn phần mềm cũng là một rào cản khi hộ không hiểu rõ nên chọn gì, giá bao nhiêu.

• Gia hạn thời gian chuyển đổi đối với nhóm đặc thù: người cao tuổi, vùng sâu, vùng xa, người không rành công nghệ thông tin, hộ kinh doanh bán thời vụ.

• Có đơn vị trung gian hỗ trợ kê khai, xuất hóa đơn cho hộ trong giai đoạn đầu. Có thể là hợp tác xã, tổ hội nghề nghiệp hoặc trung tâm dịch vụ thuế cộng đồng.

• Cơ chế “giám sát mềm” và hỗ trợ lỗi ban đầu thay vì xử phạt cứng rắn: tránh tạo tâm lý e ngại, dè chừng do sợ rủi ro pháp lý.

Theo số liệu của Tổng cục Thuế, Việt Nam hiện có khoảng 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo ra 8-9 triệu việc làm, tương đương với khối công ty tư nhân. Nhưng đây cũng là nhóm đối tượng dễ bối rối khi thay đổi chính sách, bởi họ thường thiếu nền tảng công nghệ, kỹ năng quản trị, vốn ít và phụ thuộc lớn vào thị trường địa phương.

Không ít hộ chọn phương án “thu nhỏ quy mô” để tránh rắc rối kê khai. Điều này, nếu xảy ra trên diện rộng, có thể ảnh hưởng đến sinh kế của hàng triệu người, cũng như làm giảm nguồn thu thuế của nhà nước.

Tại Hàn Quốc, hệ thống e‑Tax Invoice đã ra đời từ năm 2010–2011. Chính phủ cung cấp cổng eSero, nơi doanh nghiệp và cá nhân có thể lập và kê khai hóa đơn điện tử miễn phí đến các cơ quan thuế.

Còn ở Indonesia, khi triển khai hệ thống e‑Faktur từ 2014, trở thành bắt buộc toàn quốc từ năm 2016. Trong giai đoạn chuyển đổi, chính phủ đã triển khai chương trình đào tạo “community tax agents” (đại lý thuế cộng đồng), với những người được đào tạo bài bản để hỗ trợ hộ kinh doanh cá thể kê khai và lập hóa đơn điện tử đúng luật, đặc biệt trong các khu vực còn hạn chế tiếp cận công nghệ .

Những cách làm này cho thấy việc chuyển đổi số cần sự đầu tư đồng bộ, từ pháp lý, kỹ thuật đến nhân lực trung gian.

Việc chuyển sang thuế điện tử đối với hộ kinh doanh là xu thế tất yếu và hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích lâu dài: minh bạch hơn, đơn giản hơn, giảm gánh nặng thanh tra... Tuy nhiên, để điều đó trở thành hiện thực, cần sự đồng hành từ Nhà nước, chính quyền địa phương và ngành thuế với những giải pháp thiết thực, gần dân. Và khi làm tốt, đây sẽ là một bước ngoặt trong việc hiện đại hóa nền kinh tế, với người dân là trung tâm của sự chuyển đổi.