Chỉ thị của Chính phủ khiến hàng triệu người dân nghèo mừng còn những kẻ trục lợi thì mất ăn mất ngủ

Mới đây, Chỉ thị số 34 của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính được ban hành nhằm chấn chỉnh toàn diện hoạt động xét duyệt, mua bán và cho thuê nhà ở xã hội.

Không chỉ dừng ở yêu cầu hành chính, chỉ thị này được giới chuyên gia nhìn nhận như một bước “siết van” cần thiết, nhằm đưa chính sách nhà ở xã hội quay trở lại đúng quỹ đạo an sinh, thay vì bị lợi dụng để trục lợi như thời gian qua.

Theo Thạc sĩ Luật Lê Thanh Lâm (Hội Luật gia TP. Hà Nội), điểm đáng chú ý của Chỉ thị 34 nằm ở việc Nhà nước không chỉ nhấn mạnh trách nhiệm quản lý, mà còn đặt ra yêu cầu xử lý tận gốc các hành vi vi phạm - từ môi giới trái phép, gian dối hồ sơ đến việc sử dụng nhà ở xã hội sai mục đích. 

“Đây là thông điệp rất rõ ràng: nhà ở xã hội không phải hàng hóa đầu cơ, càng không phải ‘suất ưu tiên’ để mua bán ngầm”, ông Lâm nhận định.

Những lỗ hổng kéo dài trong thực tiễn triển khai

Thực tế tại nhiều đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng cho thấy, mỗi đợt mở bán nhà ở xã hội thường đi kèm cảnh người dân xếp hàng nộp hồ sơ, quá tải thủ tục, thiếu thông tin minh bạch.

Chính những “điểm nghẽn” này đã tạo điều kiện cho môi giới trái phép và các dịch vụ “chạy suất” hoạt động công khai, thu tiền của người dân với lời hứa hẹn chắc chắn có nhà.

Không ít trường hợp cá nhân nộp hồ sơ cùng lúc ở nhiều dự án, nhờ người thân đứng tên để tăng khả năng trúng suất. Những hành vi này vi phạm trực tiếp quy định tại Điều 77 và Điều 80 Luật Nhà ở về điều kiện, đối tượng được mua, thuê nhà ở xã hội. Tuy nhiên, do khâu hậu kiểm lỏng lẻo, nhiều vi phạm chỉ bị phát hiện khi sự việc đã rồi.

Bên cạnh đó, vấn đề giá bán cũng gây nhiều bức xúc. Một số dự án bị phản ánh có mức giá cao hơn mặt bằng chung từ 30 - 40%, trong khi Luật Nhà ở quy định rõ giá bán nhà ở xã hội phải được tính đúng - đủ, không bao gồm lợi nhuận. Việc không công khai phương pháp xác định giá càng khiến người mua rơi vào thế bị động.

Ông Lê Thanh Lâm cho biết: "Đẩy giá nhà ở xã hội không chỉ là sai luật, mà còn làm méo mó hoàn toàn ý nghĩa của chính sách. Khi người thu nhập thấp không đủ khả năng tiếp cận thì nhà ở xã hội đã đánh mất lý do tồn tại".

Trách nhiệm quản lý được đặt lại đúng vai trò

Chỉ thị 34 yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố phải chịu trách nhiệm toàn diện đối với quỹ nhà ở xã hội trên địa bàn. Từ thời điểm dự án khởi công, các thông tin về số lượng căn hộ, điều kiện xét duyệt, thời gian nhận hồ sơ cho đến danh sách người mua, thuê sau khi ký hợp đồng đều phải được công khai.

Đây là nội dung phù hợp với tinh thần của Luật Nhà ở về minh bạch thông tin, nhưng trước đây chưa được thực hiện nghiêm túc. Theo ông Lâm, công khai bắt buộc chính là “hàng rào pháp lý” hiệu quả nhất để hạn chế cơ chế xin - cho, đồng thời triệt tiêu đất sống của môi giới thân hữu và lợi ích nhóm.

Bốc thăm công khai, hậu kiểm trở thành trọng tâm

Một điểm nhấn khác của chỉ thị là yêu cầu tổ chức bốc thăm công khai, có giám sát khi số lượng hồ sơ vượt quá quỹ căn hộ. Đây là cách phân phối khách quan, phù hợp với quy định hiện hành, đồng thời giúp giảm tranh chấp, khiếu nại.

Quan trọng hơn, Chỉ thị 34 đặt trọng tâm vào hậu kiểm - khâu từng bị xem là “điểm mù” trong quản lý nhà ở xã hội. Các cơ quan chức năng được yêu cầu thanh tra việc xác định giá bán, điều tra hành vi làm giả hồ sơ, kê khai gian dối và xử lý nghiêm các doanh nghiệp lợi dụng chính sách để trục lợi.

Khi phát hiện vi phạm, biện pháp thu hồi nhà và công khai danh sách được nhấn mạnh như một chế tài bắt buộc.

“Nếu không thu hồi triệt để, nhà ở xã hội rất dễ trở thành công cụ đầu cơ trá hình, từ cho thuê lại đến sang tên ngầm”, ông Lâm phân tích.

Chế tài đủ mạnh để răn đe

Hiện tại, hệ thống pháp luật Việt Nam đã có đầy đủ công cụ xử lý vi phạm, từ xử phạt hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự.

Ông Lê Thanh Lâm cho biết, các hành vi môi giới trái phép, thu tiền “chạy suất”, kê khai gian dối đều có thể bị phạt tiền hàng chục triệu đồng, buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp và thu hồi nhà.

Với các hành vi nghiêm trọng hơn như làm giả hồ sơ, lừa đảo chiếm đoạt tài sản hay lợi dụng chức vụ quyền hạn, Bộ luật Hình sự quy định mức phạt tù lên tới nhiều năm. 

Theo ông, việc Thủ tướng yêu cầu vào cuộc đồng bộ của Bộ Công an, Bộ Xây dựng cho thấy quyết tâm không để vi phạm “chìm xuồng”.

Người dân cần tỉnh táo và chủ động

Từ góc độ người mua, ông Lê Thanh Lâm khuyến nghị người dân chỉ làm hồ sơ trực tiếp với chủ đầu tư, tuyệt đối không thông qua môi giới hay tin vào các lời chào mời “suất ngoại giao”, “ưu tiên nội bộ”. Phần lớn những thông tin này đều là chiêu thức lừa đảo, lợi dụng tâm lý lo lắng của người thu nhập thấp.

Khi hệ thống dữ liệu dân cư được kết nối, việc xác minh thu nhập, tình trạng nhà ở sẽ ngày càng chặt chẽ. Trong bối cảnh đó, tiếp cận thông tin chính thống và tuân thủ đúng quy định không chỉ giúp người dân bảo vệ quyền lợi của mình, mà còn góp phần làm trong sạch chính sách nhà ở xã hội.

Chỉ thị 34 vì vậy không chỉ là một văn bản điều hành, mà là lời nhắc mạnh mẽ rằng: Nhà ở xã hội phải được trao đúng người, đúng nhu cầu. Nếu không, chính sách an sinh sẽ mất đi giá trị cốt lõi của nó.