Góc nhìn pháp lý vụ lùm xùm nguyên liệu sản phẩm của CP Việt Nam: Doanh nghiệp khó chối bỏ trách nhiệm

Luật sư Bình đã có những phân tích xoay quanh trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất – tiêu thụ thực phẩm, đặc biệt trong bối cảnh phát sinh các lùm xùm tại các cơ sở chăn nuôi gia công cho Công ty CP Việt Nam.

Doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm có thể bị xem xét trách nhiệm pháp lý

Theo luật sư Diệp Năng Bình, Luật Bảo vệ môi trường 2020 không chỉ đặt nghĩa vụ bảo vệ môi trường đối với chủ thể trực tiếp gây ô nhiễm, mà còn mở rộng trách nhiệm tới các tổ chức, cá nhân tham gia toàn bộ chuỗi hoạt động sản xuất – kinh doanh có liên quan đến môi trường. Cách tiếp cận này thể hiện quan điểm quản lý theo chuỗi, thay vì chỉ xử lý từng hành vi riêng lẻ.

Trong trường hợp vùng cấp nguyên liệu vướng các vấn đề pháp lý được cơ quan chức năng xác nhận và nếu có căn cứ cho thấy doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm biết hoặc có cơ sở để biết về các dấu hiệu vi phạm nhưng vẫn tiếp tục đặt hàng, bao tiêu sản phẩm, thì việc xem xét trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp là hoàn toàn có cơ sở.

Khái niệm “biết hoặc có cơ sở để biết” không nhất thiết phải chờ đến kết luận chính thức của cơ quan chức năng, mà có thể được đánh giá thông qua phản ánh kéo dài của người dân, thông tin từ báo chí, hoạt động kiểm tra của cơ quan quản lý hoặc các dấu hiệu khách quan khác cho thấy rủi ro ô nhiễm môi trường đã phát sinh.

Bên cạnh đó, nếu có thiệt hại xảy ra, Bộ luật Dân sự 2015 cho phép xem xét trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng đối với các chủ thể có liên quan, trên cơ sở hành vi, lỗi và mối quan hệ nhân quả.

Tuy nhiên, luật sư Bình cũng nhấn mạnh: việc xem xét trách nhiệm không mang tính suy đoán, mà phụ thuộc vào vai trò thực tế của doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất – tiêu thụ, mức độ kiểm soát, khả năng can thiệp khi phát sinh rủi ro và cách doanh nghiệp ứng xử trước các phản ánh.

Hợp đồng không có điều khoản môi trường có giúp doanh nghiệp “miễn trách nhiệm”?

Theo luật sư, nghĩa vụ bảo vệ môi trường là nghĩa vụ pháp lý phát sinh trực tiếp từ luật, không phụ thuộc vào việc hợp đồng dân sự giữa các bên có hay không có điều khoản ràng buộc về ô nhiễm môi trường.

Trong trường hợp, hợp đồng nuôi gia công không quy định cụ thể trách nhiệm về môi trường, nội dung hợp đồng chỉ có ý nghĩa khi xem xét trách nhiệm nội bộ giữa các bên, như phân chia nghĩa vụ hay quyền yêu cầu bồi hoàn.

Điều này không đồng nghĩa với việc doanh nghiệp được loại trừ khỏi việc xem xét trách nhiệm pháp lý trước cơ quan nhà nước.

Luật sư Bình cho biết, trong thực tiễn, cơ quan có thẩm quyền thường đánh giá bản chất quan hệ pháp lý và vai trò thực tế của doanh nghiệp, thay vì chỉ dựa vào việc hợp đồng có hay không có điều khoản môi trường.

Nguyên tắc thiện chí, trung thực trong Bộ luật Dân sự cũng không cho phép các bên viện dẫn hợp đồng để né tránh nghĩa vụ pháp lý do luật chuyên ngành quy định.

Trách nhiệm của doanh nghiệp đầu chuỗi trong mô hình nuôi gia công

Đối với mô hình nuôi gia công – bao tiêu sản phẩm, pháp luật Việt Nam không chỉ nhìn vào hình thức hợp đồng, mà cho phép xem xét trách nhiệm của doanh nghiệp đầu chuỗi dựa trên vai trò tổ chức sản xuất, mức độ chi phối hoạt động chăn nuôi và khả năng kiểm soát rủi ro ô nhiễm môi trường.

Song song với trách nhiệm về môi trường, Luật An toàn thực phẩm 2010 cũng đặt ra yêu cầu đối với tổ chức, cá nhân kinh doanh thực phẩm trong việc bảo đảm an toàn thực phẩm và khả năng truy xuất nguồn gốc.

Trong trường hợp sản phẩm được sản xuất thông qua gia công, doanh nghiệp bao tiêu, phân phối vẫn là chủ thể có trách nhiệm liên quan đến các điều kiện sản xuất ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và độ an toàn của sản phẩm.

Theo đó, pháp luật hiện hành không cho phép “khoán trắng” trách nhiệm cho bên gia công, mà mở ra cơ chế đánh giá trách nhiệm của doanh nghiệp đầu chuỗi dựa trên vai trò thực tế trong toàn bộ chuỗi sản xuất – tiêu thụ.

Quyền lợi người tiêu dùng được bảo vệ ra sao?

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 khẳng định người tiêu dùng có quyền được bảo đảm an toàn về sức khỏe, tài sản và được cung cấp thông tin đầy đủ, trung thực về nguồn gốc, điều kiện sản xuất của sản phẩm.

Khi xuất hiện thông tin phản ánh về cơ sở chăn nuôi có dấu hiệu vi phạm, người tiêu dùng có quyền yêu cầu doanh nghiệp cung cấp thông tin, giải thích rõ ràng về nguồn gốc sản phẩm, cũng như áp dụng các biện pháp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Trường hợp sản phẩm được xác định là có khuyết tật và gây thiệt hại, trách nhiệm bồi thường có thể được xem xét đối với các tổ chức, cá nhân liên quan trong chuỗi cung ứng, kể cả khi chủ thể đó không biết hoặc không có lỗi, trừ các trường hợp loại trừ theo luật định.

Từ góc độ tuân thủ và quản trị rủi ro, luật sư Diệp Năng Bình khuyến nghị doanh nghiệp trong ngành thực phẩm cần chủ động thiết lập các cơ chế kiểm soát, như:

- Bổ sung điều khoản về môi trường, điều kiện chăn nuôi trong hợp đồng gia công.

- Thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát định kỳ đối với cơ sở sản xuất.

- Quy định quyền tạm ngừng hoặc điều chỉnh hợp đồng khi xuất hiện rủi ro.

- Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, minh bạch thông tin.

- Thiết lập kênh tiếp nhận và xử lý phản ánh từ người tiêu dùng, cộng đồng.

Theo luật sư, đây không chỉ là biện pháp hạn chế rủi ro pháp lý, mà còn là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh xã hội ngày càng quan tâm đến trách nhiệm môi trường và minh bạch chuỗi cung ứng.