Công nghệ AI trong tiêu dùng: Lợi ích lớn, rủi ro không nhỏ, người dùng cần tỉnh táo để tự bảo vệ mình

Công nghệ này giúp dịch vụ trở nên thông minh, nhanh chóng và cá nhân hóa hơn. Nhưng đi cùng với đó là những lo ngại về quyền riêng tư và an toàn dữ liệu cá nhân, yếu tố ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh AI phát triển nhanh hơn sự thích ứng của cả người dùng lẫn cơ quan quản lý.

Tiện ích rõ rệt từ AI

Một trong những điểm nổi bật nhất của AI trong lĩnh vực tiêu dùng là khả năng cá nhân hóa trải nghiệm.

Trên các nền tảng thương mại điện tử, AI phân tích lịch sử tìm kiếm, thói quen duyệt web, thậm chí thời điểm truy cập để đưa ra gợi ý phù hợp hơn với từng người dùng.

Việc "dự đoán" chính xác nhu cầu giúp rút ngắn thời gian tìm kiếm và tăng khả năng đưa ra quyết định.

Trong dịch vụ khách hàng, chatbot và trợ lý ảo đã trở thành công cụ phổ biến. Chúng hoạt động 24/7, xử lý nhanh các yêu cầu cơ bản, giảm tải cho bộ phận chăm sóc khách hàng và hạn chế thời gian chờ đợi.

Một số hệ thống còn tích hợp công nghệ nhận diện giọng nói, cảm xúc để điều chỉnh cách phản hồi, giúp tương tác trở nên tự nhiên hơn.

Ở phía doanh nghiệp, AI hỗ trợ dự báo nhu cầu, tối ưu quản lý kho và phân tích xu hướng thị trường. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể giảm chi phí vận hành, cải thiện khả năng đáp ứng đơn hàng và đưa ra mức giá cạnh tranh hơn. Những cải thiện này cuối cùng đều làm tăng lợi ích cho người tiêu dùng.

Thuật toán không hoàn hảo

Dù mang lại nhiều lợi thế, AI vẫn tồn tại không ít hạn chế. Bản chất của AI phụ thuộc vào dữ liệu. Nếu dữ liệu đầu vào sai lệch, không đầy đủ hoặc thiếu đa dạng, kết quả phân tích cũng sẽ không chính xác. Điều này khiến AI đôi khi đưa ra gợi ý phi thực tế hoặc không liên quan.

Nhiều người dùng gặp tình trạng “vòng lặp khuyến nghị” khi liên tục được gợi ý những mặt hàng tương tự, dẫn đến việc tiếp cận thông tin ngày càng thu hẹp.

Các chuyên gia gọi đây là "thiên kiến thuật toán", khi hệ thống vô tình ưu tiên một nhóm hành vi hoặc đặc điểm người dùng nào đó do dữ liệu mẫu không đủ rộng.

Ngoài ra, sự phụ thuộc quá nhiều vào AI cũng tạo ra nguy cơ người dùng mất khả năng tự đánh giá. Khi mọi lựa chọn từ sản phẩm mua sắm đến phim xem hay dịch vụ tài chính tất cả đều dựa trên gợi ý của thuật toán, người tiêu dùng dễ rơi vào trạng thái thụ động và bị định hướng hành vi.

Nguy cơ lộ lọt dữ liệu ngày càng lớn

Vấn đề đáng lo nhất khi ứng dụng AI vào đời sống tiêu dùng vẫn là an toàn dữ liệu cá nhân. Để hoạt động hiệu quả, AI cần thu thập và phân tích lượng dữ liệu khổng lồ: vị trí, lịch sử duyệt web, thông tin tài chính, thói quen mua sắm, thời gian sử dụng thiết bị, thậm chí dữ liệu sinh trắc học như hình ảnh khuôn mặt và giọng nói.

Sự thu thập sâu và rộng này khiến người dùng trở thành mục tiêu hấp dẫn của các cuộc tấn công mạng. Một khi dữ liệu bị rò rỉ, người dùng có thể bị nhắm quảng cáo quá mức, quấy rối, lừa đảo tài chính hoặc đánh cắp danh tính. Nhiều người còn không biết rằng dữ liệu của mình đã bị chia sẻ cho bên thứ ba, do ứng dụng “ẩn” thông tin trong các điều khoản dài và khó hiểu.

Một số nghiên cứu cho thấy nhiều ứng dụng tiêu dùng thu thập dữ liệu vượt mức cần thiết cho mục đích vận hành. Dữ liệu cũng có thể được lưu trữ quá lâu hoặc bị sử dụng ngoài phạm vi người dùng mong muốn. Đây là rủi ro gia tăng song hành với sự phổ biến của AI.

Cách người dùng tự bảo vệ

Trong bối cảnh khung pháp lý và các biện pháp quản lý AI chưa theo kịp thực tế, người dùng được khuyến nghị nâng cao kỹ năng tự bảo vệ dữ liệu. Một số giải pháp cơ bản gồm:

Đọc kỹ chính sách quyền riêng tư: Dù dài và khó hiểu, đây là tài liệu cho biết ứng dụng thu thập dữ liệu gì, lưu trữ bao lâu và chia sẻ với ai.

Chỉ cấp quyền cần thiết: Người dùng nên hạn chế cấp quyền truy cập camera, micro, danh bạ hoặc vị trí nếu không phục vụ tính năng chính của ứng dụng.

Tắt cá nhân hóa quảng cáo: Hầu hết nền tảng lớn đều cho phép tắt cá nhân hóa, giúp giảm mức độ theo dõi hành vi.

Dùng mật khẩu mạnh và bật xác thực đa lớp (MFA): Đây là biện pháp quan trọng nhất để bảo vệ tài khoản khi dữ liệu bị rò rỉ.

Kiểm tra định kỳ quyền truy cập ứng dụng: Việc rà soát thường xuyên giúp phát hiện các ứng dụng thu thập dữ liệu bất thường.

Ưu tiên ứng dụng uy tín: Các nhà phát triển lớn thường có tiêu chuẩn bảo mật cao hơn và chịu sự giám sát chặt chẽ hơn.

Cần khung pháp lý rõ ràng

Các chuyên gia cho rằng việc hoàn thiện hành lang pháp lý liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân và quản lý AI là cần thiết. Quy định cần làm rõ loại dữ liệu nào được phép thu thập, mục đích sử dụng, thời gian lưu giữ và quyền yêu cầu xóa dữ liệu của người dùng. Doanh nghiệp cũng phải chịu trách nhiệm rõ ràng hơn khi xảy ra sự cố an ninh.

Song song, doanh nghiệp cần minh bạch về cách AI xử lý dữ liệu, áp dụng công nghệ mã hóa, kiểm thử bảo mật định kỳ và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế về an ninh mạng.

AI đang mở ra nhiều cơ hội nâng cao trải nghiệm tiêu dùng, nhưng đi kèm đó là những thách thức không nhỏ. Khi công nghệ phát triển nhanh hơn khả năng quản lý, sự tỉnh táo và chủ động của người dùng là yếu tố quan trọng để tận dụng công nghệ một cách an toàn. Công nghệ chỉ thực sự có ý nghĩa khi được sử dụng đúng cách, bắt đầu từ việc hiểu rõ và kiểm soát dữ liệu cá nhân trong thời đại số