Tháp Bà Po Nagar Nha Trang chính thức là Di tích Quốc gia đặc biệt

Khánh Hòa được mệnh danh "xứ Trầm Hương", gắn liền với bao huyền thoại. Di tích Tháp Bà Po Nagar được xây dựng và trường tồn qua khoảng nhiều thế kỷ (từ thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ XIII) và được xếp hạng là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia năm 1979. Lễ hội Tháp Bà Po Nagar được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2012.

Phát biểu khai mạc, ông Trần Quốc Nam- Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa khẳng định: “Tháp Bà Ponagar không chỉ là công trình kiến trúc độc đáo có giá trị thẩm mỹ, lịch sử mà còn lưu giữ nhiều hiện vật quý hiếm như sắc phong, bia ký, tượng cổ… Đặc biệt, tượng Nữ thần Pô Inư Nagar (Thiên Y A Na) là đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc Chăm, thể hiện thần thái sinh động, biểu cảm sâu sắc, phản ánh chiều sâu tín ngưỡng và tài hoa văn hóa của cả một thời kỳ lịch sử. Tháp Bà Ponagar và tri thức chế biến trầm hương không chỉ là di sản quý giá của địa phương, mà còn là biểu tượng kết nối cộng đồng, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc”.

Tháp Bà Po Nagar Nha Trang là điện thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na - Vị Nữ thần Poh Yang Inư Nagar trong văn hóa Chăm; người Kinh gọi Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi hoặc Bà Chúa Ngọc Nương Nương. Bà được cả người dân Việt và người Chăm ở vùng Nam Trung Bộ tôn sùng và biết ơn với ý niệm Bà Chúa Ngọc - Bà Mẹ Xứ Sở. Quần thể gồm 4 tháp, tọa lạc trên đồi Cù Lao có nhiều cây xanh bao bọc (cao khoảng 50m so với mặt nước biển), nằm bên bờ sông Cái, gần cửa biển cầu Xóm Bóng- TP.Nha Trang. Trong đó, tháp cao lớn nhất (cao 23m) cũng chính là Điện thờ Nữ Thần Thiên Y A Na.

Khu di tích quần thể Tháp Bà Po Nagar là một công trình kiến trúc và điêu khắc đặc trưng,  có giá trị đặc biệt tiêu biểu về kiến trúc nghệ thuật, văn hóa, lịch sử vô cùng độc đáo của người Chăm cổ, hiện còn bảo lưu 14 đạo sắc phong và 28 đơn vị minh văn trên các bia ký cùng nhiều hiện vật quý hiếm khác. Tất cả được xây dựng bằng gạch đất nung, khít mạch, không nhìn thấy chất kết dính. Từng họa tiết nhỏ, phù điêu, hoa văn trang trí trên các tháp đều thể hiện được sự tinh tế của nền văn hóa Chăm phồn thực và huyền bí. 

 Mặt dù theo thời gian, công trình tầng tháp cổng không còn giữ nguyên sơ, nhưng nó đã được trùng tu bảo tồn để lưu giữ dấu ấn của kiến trúc xưa. Mặt tiền dưới chân tháp chính là hai dãy cột, gồm 22 cột lớn, nhỏ, được xây bằng gạch nung theo hình bát giác, rỗng ruột, đường kính khoảng hơn 1m và độ cao khoảng từ 3m đến 5m. Hai hàng trụ cao thấp liền kề, tất cả nằm trên một nền gạch bằng phẳng, vuông vứt, cao hơn xung quanh khoảng 1m.

Hiện nơi đây, được thiết bàn thiên, dâng lễ cúng Giàng trước khi vào tháp Đông Bắc (điện thờ Nữ Thần Ponagar); Tháp Nam (thờ thần Shiva là chồng của Nữ Thần Ponagar); Tháp Đông Nam (thờ thần Skandha- Thần chiến tranh và sức mạnh); Tháp Tây Bắc (thờ thần Ganesha- thần may mắn, hạnh phúc và trí tuệ). Các tháp đều có lồng rỗng tới đỉnh, cửa tháp quay về hướng Đông. Mặt trước và bên trong thân các tháp cũng được trang trí điêu khắc các vị thần trong văn hóa Hindu, như thần điểu Garuda, sư tử, các tiên nữ Apsara, rắn thần Naga; Trên đỉnh tháp có tượng thần Shiva cưỡi trâu thần Nandin, xung quanh tháp còn được khắc họa chim thần Garu, Thần thời gian, cùng các linh vật và những bức phù điêu đẹp, lạ, hoa văn độc đáo, mềm mại của văn hóa Champa... 

Tại buổi lễ, ông Nguyễn Long Biên- Phó Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa cho biết: “Với vinh dự và tự hào về Di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tiêu biểu trên mảnh đất Khánh Hòa, đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục nghiên cứu, tham mưu, đề xuất UBND tỉnh các nội dung, giải pháp cụ thể nhằm góp phần bảo tồn và phát huy có hiệu quả hơn nữa các giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu, đặc sắc của tỉnh Khánh Hòa gắn với Di tích Quốc gia đặc biệt Tháp Bà Ponagar và Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Tri thức khai thác và chế biến Trầm hương Khánh Hòa”.