Khi công chứng không còn bắt buộc: Lợi đủ đường?

Xung quanh vấn đề này, phóng viên Tạp chí Tiếp thị và Gia đình đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường – Giảng viên Khoa Luật và Lý luận chính trị, Trường Đại học Thủy Lợi, đồng thời là Trưởng Văn phòng Luật sư Chính Pháp.

Bước chuyển từ quản lý thủ công sang quản lý bằng công nghệ

- Thưa Luật sư, Bộ Công an vừa đề xuất bỏ thủ tục công chứng hợp đồng và xác nhận tình trạng hôn nhân trong các giao dịch nhà đất, ô tô, nếu thông tin đã được số hóa và xác thực. Ông đánh giá như thế nào về đề xuất này?

TS. Ls Đặng Văn Cường: Đây là đề xuất hợp lý trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay. Khi dữ liệu dân cư, tài sản và tình trạng hôn nhân đã được số hóa, xác thực và liên thông, thì việc yêu cầu người dân xuất trình giấy tờ bản cứng hay bản sao công chứng là không cần thiết, thậm chí gây lãng phí.

Về bản chất, giao dịch mua bán nhà đất hay phương tiện là quá trình chuyển quyền sở hữu tài sản, và nếu dữ liệu đã được cập nhật chính xác trên hệ thống quốc gia, thì hoàn toàn có thể loại bỏ thủ tục giấy tờ truyền thống. Đây là bước chuyển từ quản lý thủ công sang quản lý bằng công nghệ.

- Tuy nhiên, công chứng vẫn được xem là “bảo hiểm pháp lý” cho các bên trong giao dịch. Nếu bỏ thủ tục này, liệu có làm tăng nguy cơ tranh chấp?

Công chứng vốn là cơ chế xác nhận tính hợp pháp của hợp đồng. Nhưng nếu dữ liệu điện tử đã đầy đủ và xác thực, thì vẫn có thể đảm bảo tính hợp pháp thông qua hệ thống. Không công chứng không có nghĩa là buông lỏng quản lý, mà là thay đổi cách quản lý.

Chúng ta đang tiến tới xác thực giao dịch trên môi trường số, nơi mọi dữ liệu đều có thể truy xuất, kiểm chứng. Điều này thậm chí còn giúp giảm rủi ro, vì hạn chế tình trạng làm giả giấy tờ, lừa đảo thông qua hồ sơ công chứng giả mạo.

- Theo đề xuất, hợp đồng ký điện tử sẽ có giá trị pháp lý như hợp đồng công chứng. Từ góc nhìn pháp luật, điều này có đủ sức bảo vệ quyền lợi người dân?

Luật Giao dịch điện tử, Luật An ninh mạng và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đều đã được ban hành nhằm tạo hành lang pháp lý cho các giao dịch trên môi trường số. Hợp đồng điện tử hiện đã được pháp luật công nhận có giá trị tương đương hợp đồng giấy có công chứng – với điều kiện được ký bằng chữ ký số và lưu trữ trên hệ thống hợp lệ.

Thực tế, hợp đồng điện tử có thể an toàn hơn nhờ tính bảo mật, khả năng kiểm tra, lưu trữ và truy xuất nhanh chóng. Đây là xu hướng tất yếu trong kỷ nguyên số.

Minh bạch hơn khi xác thực tự động

- Vậy khi không có xác nhận tình trạng hôn nhân từ chính quyền địa phương liệu có lo ngại tranh chấp liên quan đến tài sản chung, riêng?

Hệ thống dữ liệu quốc gia về dân cư có thể truy xuất thông tin tình trạng hôn nhân chính xác hơn bất kỳ giấy tờ nào. Thay vì phụ thuộc vào xác nhận của phường, xã – vốn thủ công và dễ sai sót – thì việc xác thực tự động sẽ minh bạch hơn nhiều.

Chính quyền cũng không bị quá tải với các thủ tục hành chính vụn vặt, nhờ đó bộ máy được tinh gọn, hiệu quả hơn. Vai trò quản lý không mất đi, chỉ thay đổi cách thức thực hiện – chuyển từ xác nhận thủ công sang xác thực số.

- Theo ông, cần lưu ý gì để đảm bảo an toàn dữ liệu cá nhân trong các giao dịch hoàn toàn số hóa?

Bảo vệ dữ liệu cá nhân phải là ưu tiên hàng đầu. Các tổ chức thu thập thông tin phải bảo mật tuyệt đối, chỉ thu thập trong phạm vi cần thiết, đặc biệt với dữ liệu nhạy cảm. Cá nhân cũng cần thận trọng, chỉ cung cấp thông tin trong những trường hợp thực sự cần thiết.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ bảo mật, hoàn thiện chế tài xử lý vi phạm và tăng cường tuyên truyền để nâng cao nhận thức toàn xã hội về bảo vệ dữ liệu cá nhân.

- Nếu đề xuất được thông qua và triển khai rộng rãi, người dân và doanh nghiệp sẽ được hưởng lợi gì?

Lợi ích là rất lớn. Thay vì mang theo cả xấp hồ sơ khi đi làm thủ tục, chỉ với một chiếc điện thoại kết nối mạng, người dân có thể ký hợp đồng, tra cứu thông tin, thực hiện giao dịch... mọi lúc, mọi nơi.

Thủ tục hành chính sẽ được tối giản, giảm chi phí, tiết kiệm thời gian và tăng tính minh bạch. Đây là bước tiến lớn trong xây dựng chính phủ điện tử, công dân số và nền kinh tế số.

Khi thủ tục không còn phụ thuộc vào ý chí chủ quan của cán bộ mà vận hành theo hệ thống số, thì cơ hội “hành dân” sẽ giảm đáng kể. Công nghệ giúp tăng minh bạch, công bằng và hiệu quả trong quản lý nhà nước.

Đây là điều kiện tiên quyết để xây dựng nền hành chính hiện đại, bộ máy tinh gọn và chính phủ phục vụ đúng nghĩa.

Dữ liệu cá nhân được số hóa, cập nhật đầy đủ và xác thực giúp tăng tính chính xác, giảm rủi ro và tăng hiệu quả trong xử lý công việc. 

- Theo ông, Nhà nước cần chuẩn bị gì để đề xuất này đi vào cuộc sống hiệu quả?

Trước hết, cần hoàn thiện hành lang pháp lý: sửa đổi, bổ sung luật liên quan để phù hợp với chuyển đổi số. Thứ hai là đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, bảo đảm an toàn dữ liệu, liên thông các hệ thống.

Song song đó, công tác tuyên truyền, đào tạo nhân lực và nâng cao nhận thức của người dân cũng rất quan trọng. Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn là sự chuyển biến toàn diện về tư duy, cách làm và cơ chế vận hành của cả xã hội.

Để đảm bảo an toàn dữ liệu cá nhân, cần thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật về bảo vệ thông tin cá nhân. Việc thu thập, quản lý và sử dụng dữ liệu cá nhân đặc biệt là dữ liệu nhạy cảm, phải có cơ chế chặt chẽ, minh bạch và được bảo vệ nghiêm ngặt.

Các cá nhân chỉ nên cung cấp thông tin trong những trường hợp thật sự cần thiết. Các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm thu thập, lưu trữ và sử dụng dữ liệu phải áp dụng các công nghệ bảo mật tiên tiến, đảm bảo thông tin không bị rò rỉ hoặc khai thác trái phép.

Ngoài ra, cần có các chế tài đủ mạnh để xử lý hành vi vi phạm, đồng thời tăng cường tuyên truyền, giáo dục pháp luật để nâng cao ý thức bảo vệ dữ liệu cá nhân trong toàn xã hội. Đặc biệt là với các tổ chức có chức năng thu thập và lưu trữ thông tin, phải coi đây là trách nhiệm pháp lý và đạo đức.

Xin cảm ơn ông!