Tọa đàm trực tuyến: ‘Năng suất chất lượng và hành trình Net Zero của doanh nghiệp Việt’

Trong bối cảnh thế giới chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng xanh và bền vững, Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất chất lượng dựa trên khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo. Sự kiện nhằm làm rõ mối liên kết ba trụ cột trong hành trình Net Zero: Chính sách – tiêu chuẩn – doanh nghiệp, từ đó trả lời câu hỏi: Doanh nghiệp cần làm gì để chuyển đổi xanh thực chất và hiệu quả?

Chương trình có sự tham gia của các khách mời:

PGS.TS Bùi Thị An – Đại biểu Quốc hội khóa XIII, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng;

Ông Triệu Việt Phương – Viện trưởng Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam;

Ông Trần Công Hòa – Chủ tịch HĐQT Maihoa Group.

MC Hồng Vân: Chương trình năng suất chất lượng quốc gia giai đoạn mới tập trung vào những nội dung nào để hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, hướng tới mục tiêu Net Zero? Theo ông, doanh nghiệp cần bước đi cụ thể nào để vừa nâng cao năng suất, vừa đi đúng lộ trình?

Ông Triệu Việt Phương: Chương trình năng suất chất lượng quốc gia thời gian tới nên tập trung vào các nội dung trọng tâm: 

(1) Tiếp tục hỗ trợ áp dụng các hệ thống quản lý xanh như ISO 50001, ISO 14001 và bộ công cụ cải tiến năng suất đặc thù theo ngành.

(2) Xây dựng tiêu chuẩn cho sản xuất sạch hơn, kinh tế tuần hoàn, vật liệu tái chế, chuỗi cung ứng xanh và hoàn thiện khung MRV doanh nghiệp.

(3) Thúc đẩy chuyển đổi số trong sản xuất, đặc biệt là các hệ thống giám sát năng lượng, theo dõi chất lượng và phân tích dữ liệu.

(4) Hỗ trợ chứng nhận, nhãn sinh thái, truy xuất nguồn gốc để doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu thị trường EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản.

(5) Xây dựng mô hình điểm, hỗ trợ kỹ thuật – tài chính cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, sau đó nhân rộng.

Doanh nghiệp muốn nâng cao năng suất và đi đúng lộ trình Net Zero cần thực hiện sáu bước: (i) đánh giá hiện trạng năng lượng – chất lượng – phát thải; (ii) xây dựng lộ trình năng suất xanh theo giai đoạn; (iii) ưu tiên giải pháp tiết kiệm năng lượng có hiệu quả kinh tế cao; (iv) áp dụng tiêu chuẩn và chứng nhận; (v) số hoá quá trình giám sát năng lượng – phát thải (MRV nội bộ); (vi) tăng cường đào tạo và hợp tác trong chuỗi cung ứng.

Nếu làm tốt, chuyển đổi xanh sẽ trở thành động lực nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh và giá trị doanh nghiệp.

- MC Hồng Vân: Câu hỏi đầu tiên xin được gửi tới PGS. TS Bùi Thị An! Thưa bà, trong bối cảnh Việt Nam theo đuổi mục tiêu Net Zero, theo bà, vì sao yếu tố “năng suất - chất lượng” lại phải được đặt ở trung tâm của chiến lược chuyển đổi xanh?

PGS. TS Bùi Thị An: Theo tôi, đây là lựa chọn then chốt. Để tăng trưởng xanh và thực hiện cam kết Net Zero, chúng ta không thể tiếp tục mô hình phát triển dựa vào tài nguyên và lao động giá rẻ. Nền kinh tế phải chuyển sang hướng tăng năng suất, sử dụng hiệu quả năng lượng – nguyên liệu và ứng dụng công nghệ để giảm phát thải.

Bên cạnh đó, thị trường quốc tế ngày càng yêu cầu cao về sản xuất xanh và minh bạch. Muốn mở rộng xuất khẩu, doanh nghiệp buộc phải nâng năng lực cạnh tranh thông qua năng suất và chất lượng. Nếu không chuyển đổi, doanh nghiệp cũng khó tiếp cận nguồn vốn xanh quốc tế và khó đạt mục tiêu tăng trưởng. Vì vậy, đặt năng suất – chất lượng ở vị trí trung tâm là quyết định đúng đắn.

- MC Hồng Vân: Để hỗ trợ thực thi các mục tiêu phát thải thấp, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia cần ưu tiên hoàn thiện những nhóm tiêu chuẩn nào nhằm đảm bảo năng suất xanh và chất lượng xanh, thưa ông Triệu Việt Phương?

Ông Triệu Việt Phương: Tiêu chuẩn là công cụ quan trọng để thúc đẩy năng suất xanh. Chúng tôi đang tập trung ưu tiên bốn nhóm tiêu chuẩn chính:

Thứ nhất, tiêu chuẩn năng lượng xanh: điện mặt trời, điện gió, sinh khối, hydrogen xanh, an toàn – hiệu suất hệ thống lưu trữ và kết nối lưới điện thông minh.

Thứ hai, tiêu chuẩn sản phẩm xanh và vật liệu bền vững như vật liệu tái chế, vật liệu phân hủy sinh học, sản phẩm phát thải thấp; cùng các phương pháp đánh giá vòng đời (LCA).

Thứ ba, tiêu chuẩn quy trình sản xuất sạch hơn và kinh tế tuần hoàn, đặc biệt cho các ngành phát thải cao như xi măng, thép, hóa chất, dệt may.

Thứ tư, tiêu chuẩn MRV về đo lường – báo cáo – thẩm định phát thải, phục vụ thị trường carbon và cơ chế như CBAM.

Ngoài ra, các hệ thống quản lý như ISO 50001, ISO 14001 và tiêu chuẩn ESG tiếp tục là trụ cột quan trọng.

- MC Hồng Vân: Câu hỏi tiếp theo xin dành cho ông Trần Công Hoà! Thưa ông, khi thực thi chuyển đổi xanh doanh nghiệp thường gặp bài toán chi phí, công nghệ và tiêu chuẩn. Theo ông, điểm nghẽn lớn nhất ảnh hưởng đến năng suất của doanh nghiệp là gì?

Ông Trần Công Hòa: Theo kinh nghiệm thực tiễn, điểm nghẽn lớn nhất không phải chi phí hay công nghệ, mà là tư duy và mô hình vận hành cũ. Nhiều doanh nghiệp ngại thay đổi quy trình dù thị trường đã biến động mạnh. Không ít đơn vị cũng chưa nhìn thấy lợi ích kinh tế của chuyển đổi xanh nên coi đây là chi phí bắt buộc.

Sự thiếu liên kết giữa các bộ phận cũng khiến chi phí tăng và hiệu quả giảm. Năng suất chỉ cải thiện khi lãnh đạo thay đổi tư duy, chủ động đổi mới mô hình và xem chuyển đổi xanh là một khoản đầu tư tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn.

- Theo PGS. TS Bùi Thị An, sự phối hợp giữa ba trụ cột: chính sách – tiêu chuẩn – doanh nghiệp hiện nay đang thiếu điều gì để tạo nên một hệ sinh thái hỗ trợ nâng cao năng suất xanh thực sự hiệu quả?

PGS. TS Bùi Thị An: Điểm nghẽn lớn nhất là liên kết lỏng lẻo. Chính sách hiện mới mang tính định hướng, chưa đủ sức bắt buộc; tiêu chuẩn Việt Nam tuy đã cải thiện nhưng vẫn chưa tương thích đầy đủ với quốc tế; trong khi doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn hạn chế về vốn, nhân lực xanh và nhận thức.

Nhà nước cần nâng cấp tiêu chuẩn lên tầm quốc tế, chuyển chính sách từ khuyến khích sang yêu cầu rõ ràng, làm rõ trách nhiệm – quyền lợi của doanh nghiệp. Đồng thời phải tăng liên kết giữa viện nghiên cứu – trường học – cơ quan quản lý – doanh nghiệp, cùng thử nghiệm mô hình nhỏ trước khi nhân rộng.

- MC Hồng Vân: Thưa ông Triệu Việt Phương, các tiêu chuẩn về carbon, đo lường phát thải, công trình xanh, sản phẩm xanh… đang ngày càng được doanh nghiệp quan tâm. Ông đánh giá bước tiến nào sẽ tác động mạnh nhất tới việc nâng cao năng suất ngành và doanh nghiệp?

Ông Triệu Việt Phương: Theo tôi có ba bước tiến quan trọng:

Một là, hoàn thiện MRV, giúp doanh nghiệp hiểu rõ phát thải, tối ưu quy trình dựa trên dữ liệu.

Hai là, áp dụng thiết kế theo vòng đời – LCA, giúp giảm tiêu hao nguyên liệu và tiết kiệm chi phí.

Ba là, kết hợp tiêu chuẩn với chuyển đổi số, tạo hệ thống dữ liệu minh bạch, giám sát năng lượng theo thời gian thực và tự động hóa, từ đó tăng năng suất – giảm phát thải.

- MC Hồng Vân: Được biết, Maihoa Group là một trong những doanh nghiệp tiên phong sản xuất các sản phẩm từ nguyên liệu kháng khuẩn, khử mùi, làm sạch không khí. Ông có thể chia sẻ về mô hình, sáng kiến thực tế mà doanh nghiệp ông đã triển khai thành công, giúp vừa tăng năng suất vừa giảm phát thải?

Ông Trần Công Hòa: Xuất phát từ tình trạng ô nhiễm không khí gia tăng, chúng tôi tập trung phát triển các sản phẩm xanh, giảm khí thải và bụi mịn. MHG tối ưu dây chuyền sản xuất, ứng dụng nguyên liệu tái chế, cải tiến quy trình để giảm năng lượng tiêu thụ. Các sáng kiến này vừa giúp giảm phát thải, vừa nâng năng suất.

- MC Hồng Vân: Chương trình năng suất chất lượng quốc gia giai đoạn mới tập trung vào những nội dung nào để hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, hướng tới mục tiêu Net Zero? Theo ông, doanh nghiệp cần bước đi cụ thể nào để vừa nâng cao năng suất, vừa đi đúng lộ trình?

Trong giai đoạn tới, chương trình nên ưu tiên năm trọng tâm:

(1) Hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng các hệ thống quản lý xanh như ISO 50001, ISO 14001 và các bộ công cụ cải tiến năng suất đặc thù theo ngành.

(2) Phát triển hệ thống tiêu chuẩn cho sản xuất sạch hơn, kinh tế tuần hoàn, vật liệu tái chế, chuỗi cung ứng xanh; đồng thời hoàn thiện khung MRV cho doanh nghiệp.

(3) Đẩy mạnh chuyển đổi số trong sản xuất, nhất là hệ thống giám sát năng lượng, theo dõi chất lượng và phân tích dữ liệu theo thời gian thực.

(4) Hỗ trợ chứng nhận, nhãn sinh thái, truy xuất nguồn gốc để doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản.

(5) Xây dựng mô hình điểm, cung cấp hỗ trợ kỹ thuật – tài chính cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, sau đó nhân rộng trên phạm vi toàn quốc.

- MC Hồng Vân: Để nâng cao chất lượng phát triển xanh, theo PGS. TS Bùi Thị An, truyền thông – giáo dục cần thay đổi theo hướng nào để cả doanh nghiệp và cộng đồng đều hiểu đúng, làm đúng?

PGS. TS Bùi Thị An: Về truyền thông, tôi cho rằng cách làm cũ – truyền thông một chiều – không còn phù hợp. Truyền thông phải có tương tác, có đối thoại, có đồng kiến tạo. Doanh nghiệp cần được tham gia từ khâu xây dựng chính sách đến quá trình truyền thông. Khi họ được lắng nghe và cùng tham gia, họ sẽ thấy trách nhiệm và vai trò của mình rõ ràng hơn.

Truyền thông cũng phải đi đúng đối tượng:

Cơ quan quản lý: Cần truyền thông về tính phù hợp và tính khả thi của chính sách.

Doanh nghiệp: Cần hiểu trách nhiệm, quy trình và yêu cầu của quản trị xanh — từ quản lý năng lượng, quản lý vòng đời sản phẩm đến truy xuất nguồn gốc.

Cộng đồng: Cần được tiếp cận bằng các hành động cụ thể, dễ hiểu, dễ áp dụng trong đời sống.

Tóm lại, truyền thông về phát triển xanh phải thực tế, có đối thoại, mang tính bình đẳng và cùng kiến tạo. Nếu tôi là đối tượng thụ hưởng, tôi cũng cần được tham gia vào quá trình để thấy chính sách là khả thi và gần gũi với cuộc sống. Truyền thông xanh hiện nay không còn là áp đặt, mà là trao đổi đa chiều và đồng hành.

- MC Hồng Vân: Tiêu chuẩn môi trường nếu chỉ khuyến khích sẽ khó tạo tác động mạnh. Có nên áp dụng bắt buộc với một số ngành/lĩnh vực? Điều này sẽ thúc đẩy hay gây áp lực cho doanh nghiệp trong quá trình nâng cao năng suất? câu hỏi này trước hết dành cho ông Triệu Việt Phương.

Ông Triệu Việt Phương: Một số tiêu chuẩn môi trường cần áp dụng bắt buộc, nhất là với ngành rủi ro cao như hóa chất, xi măng, thép. Điều này bảo vệ cộng đồng và tạo sân chơi công bằng.

Các tiêu chuẩn nâng cao như nhãn sinh thái hay LCA nên áp dụng theo lộ trình, kết hợp hỗ trợ tài chính – kỹ thuật để tránh gây áp lực quá lớn. Khi thiết kế hợp lý, tiêu chuẩn bắt buộc sẽ tạo tác động tích cực dài hạn.

- MC Hồng Vân: Cũng câu hỏi này, xin mời ông Trần Công Hoà!

Ông Trần Công Hòa: Với các ngành phát thải lớn, tiêu chuẩn bắt buộc là cần thiết. Nhưng quan trọng là lộ trình rõ ràng và cơ chế hỗ trợ phù hợp để doanh nghiệp chuyển đổi thuận lợi. Khi đó, tiêu chuẩn sẽ trở thành động lực đổi mới công nghệ và nâng năng suất. MHG cũng đặt mục tiêu đi đầu trong sử dụng năng lượng xanh, tối ưu chuỗi sản xuất và tăng cường vật liệu tái chế để đóng góp cho mục tiêu Net Zero.

MC Hồng Vân: Qua những trao đổi vừa rồi, có thể thấy năng suất – chất lượng chính là “hạ tầng mềm” của chuyển đổi xanh. Chỉ khi doanh nghiệp được hỗ trợ bằng tiêu chuẩn đầy đủ, chính sách đồng bộ và nguồn lực phù hợp, xanh hóa mới trở thành động lực tăng trưởng. Tất cả các bên – từ Nhà nước đến doanh nghiệp và cộng đồng – cần đồng hành để tạo nên hệ sinh thái phát triển xanh bền vững, giúp Việt Nam tiến tới mục tiêu Net Zero.

Một lần nữa, chúng tôi xin trân trọng cảm ơn sự tham gia của các vị khách mời; sự chú ý theo dõi của Quý vị khán giả!

Xin kính chào tạm biệt và hẹn gặp lại!