Thị trường carbon – “đòn bẩy xanh” giúp Việt Nam tiến gần mục tiêu Net Zero

Thị trường carbon – công cụ thúc đẩy chuyển đổi xanh

Phát biểu khai mạc, Tổng Thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam Nguyễn Quyết Chiến nhấn mạnh: Biến đổi khí hậu là một trong những thách thức nghiêm trọng nhất thế kỷ XXI. Thực hiện cam kết tại Hội nghị COP26, Việt Nam đặt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, thể hiện quyết tâm cùng thế giới ứng phó với biến đổi khí hậu.

Theo ông, việc xây dựng và phát triển thị trường các-bon trong nước là công cụ kinh tế quan trọng, thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng xanh và bền vững. Hiện Việt Nam đang hoàn thiện cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ các-bon phù hợp với điều kiện trong nước, hướng tới một thị trường minh bạch, công bằng và hội nhập quốc tế.

Mở đầu phần tham luận tại Hội thảo, TS. Hà Quang Anh, Giám đốc Trung tâm Thích ứng BĐKH và Trung hòa các - bon, Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã khái quát lịch sử hình thành thị trường carbon qua 4 giai đoạn: từ Nghị định thư Kyoto (1997); mô hình giao dịch phát thải của EU (EU ETS); sự phát triển của thị trường tự nguyện (Verra, Gold Standard); và cuối cùng là cơ chế hợp tác toàn cầu minh bạch hơn theo Thỏa thuận Paris (2015).

Từ những kinh nghiệm rút ra tại thị trường quốc tế, ông khuyến nghị cho Việt Nam hoàn thiện khung pháp lý cho hệ thống giao dịch phát thải (ETS), xây dựng cơ chế bù trừ nội địa, vận hành hệ thống đo đạc – báo cáo – thẩm định (MRV) quốc gia, và khuyến khích phát triển tín chỉ chất lượng cao cho các dự án rừng, nông nghiệp.

Hướng tới thị trường minh bạch, hội nhập quốc tế

Chia sẻ tại Hội thảo, ông Phạm Nam Hưng – Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho hay: Thị trường các-bon là công cụ quan trọng giúp giảm phát thải khí nhà kính (KNK) một cách hiệu quả và linh hoạt. Đồng thời mở ra cơ hội phát triển xanh, thu hút nguồn lực tài chính và nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam.

Hiện thế giới đang tồn tại bốn hình thức thị trường phổ biến: quốc tế trong khuôn khổ UNFCCC, quốc tế tự nguyện (VCM), tuân thủ quốc gia và tự nguyện quốc gia.

Việt Nam đã có hành lang pháp lý nền tảng với Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định về kiểm kê khí nhà kính và lộ trình phát triển thị trường carbon đến năm 2030. Đặc biệt, Nghị định119/2025/NĐ-CP mở rộng đối tượng tham gia, làm rõ cơ chế phân bổ hạn ngạch và tích hợp quy định tại Điều 6 của Thỏa thuận Paris, tạo tiền đề kết nối thị trường quốc tế.

Theo kế hoạch, giai đoạn 2025–2028 sẽ thí điểm sàn giao dịch carbon, tiến tới vận hành thị trường chính thức sau năm 2029. 

“Doanh nghiệp sẽ là trung tâm của thị trường carbon. Đây không chỉ là công cụ thực hiện cam kết khí hậu mà còn là cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư”, ông Hưng nói.

Doanh nghiệp Việt trước cơ hội và thách thức

Ông Nguyễn Tiến Cường – Giám đốc Trung tâm Tăng trưởng xanh cho biết, để tham gia thị trường carbon các doanh nghiệp còn nhiều thách thức như: Thiếu dữ liệu phát thải chuẩn hóa; chi phí chuyển đổi cao; rủi ro pháp lý; nhận thức chưa đồng đều.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp cũng có nhiều cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh: Đáp ứng yêu cầu “xanh hóa” từ đối tác quốc tế, đặc biệt là các rào cản thuế carbon (CBAM – Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU).

Ông Cường khuyến nghị doanh nghiệp nên triển khai năm bước: hoàn thành kiểm kê khí nhà kính; lập kế hoạch giảm phát thải; nâng cao năng lực quản trị carbon; chuẩn bị tài chính và tuân thủ pháp lý; đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế thông qua các cơ chế JCM, Điều 6 Paris và các quỹ khí hậu toàn cầu.

Đại diện doanh nghiệp, bà Tô Thị Hồng Điệp – Giám đốc Công ty Cổ phần MinMax Green chia sẻ, việc tham gia thị trường tín chỉ carbon giúp doanh nghiệp giảm chi phí năng lượng, hạn chế lãng phí nguyên liệu và mở ra nguồn thu mới từ giao dịch tín chỉ.

“Đây không chỉ là lợi ích kinh tế mà còn góp phần lan tỏa nhận thức về phát triển bền vững và bảo vệ hành tinh xanh cho thế hệ tương lai”, bà nói.

Chính sách là nền tảng của Net Zero

Trong phần thảo luận, PGS.TS Lưu Đức Hải – Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng Việt Nam hiện gặp hai rào cản lớn: thiếu tổ chức được công nhận để xác nhận tín chỉ carbon, và nguy cơ mất cân bằng Net Zero nếu tín chỉ bị bán quá nhiều ra nước ngoài. Ông kiến nghị Chính phủ và Bộ TN&MT cần sớm tháo gỡ hai “nút thắt” này.

Ông Nguyễn Hoài Dương, nguyên Giám đốc Sở NN&MT Đắk Lắk, cho rằng cần cụ thể hóa chính sách để hai lĩnh vực có tiềm năng lớn là nông nghiệp và lâm nghiệp tham gia sâu hơn vào thị trường carbon. Ông nhấn mạnh việc kiểm kê phát thải và xây dựng hành lang pháp lý chặt chẽ là điều kiện tiên quyết.

Kết luận hội thảo, ông Nguyễn Văn Toàn – Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Môi trường và Cuộc sống khẳng định: Các tham luận và thảo luận tại hội thảo đã làm rõ vai trò, cơ chế và kinh nghiệm phát triển thị trường carbon trong nước và quốc tế, đồng thời chỉ ra cơ hội, thách thức và bước chuẩn bị cho doanh nghiệp.

Ông nhấn mạnh, đây là công cụ then chốt giúp Việt Nam đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Đồng thời, bày tỏ tin tưởng các kiến nghị và giải pháp được đưa ra sẽ là nền tảng quan trọng thúc đẩy hình thành và vận hành hiệu quả thị trường carbon tại Việt Nam trong thời gian tới.